-
newentry.
User deleted
Gjuha pellazge, ose pellazgishtja ėshtė gjuhė ende e panjohur mirė. Tė dhėnat e sotme na vijnė nė mėnyrė tė tėrthortė. Shpesh janė tė sjella nga gjuhėt tjera apo emra vendesh, personash, perėndish dhe disa prapashtesa te veēanta qė nuk kanė tipare tė njėjta me greqishten.
Nė shekullin XVIII, veēanėrisht rilindėsit lidhen me tezėn shqiptare. Kjo tezė u forcua nė perėndim nga albanologu J.G. Hahn. Sė fundmi e ka mbrojtur edhe studiuesi Spiro Konda.
Struktura morfologjike e emrave tė pėrveēėm dhe e toponimeve pėrkon me njė gjuhė paragreke. Ata qė u vendosėn tė parėt nė pellgun e Egjeut, para ardhjes sė grekėve, i quan "proto-indoevropianė". Pjesa e parė e punimit tė tij pėrfshin studimin fonetik tė zanoreve dhe tė bashkėtingėlloreve pellazge. Pjesa e dytė merret me formimin e emrave, nė mėnyrė tė veēantė me prapashtesimin, emrat e pėrveēėm dhe toponimet. Emrin e perėndeshės Athina, pėr shembull, e shpjegon si tė prejardhur nga fjala at (baba), e gjetur nė shqipe e nė gjuhė tė tjera indoevropiane, por me njė prapashtesė femėrore, qė e bėn atė nėnė. Van Vindekens vėrejti se toponimet pellazge gjenden tė pėrhapura nga Azia e Vogėl e deri nė Itali, por veēanėrisht nė Iliri dhe nė Greqinė e sotme. Kėto emra vendesh ndeshen nė Greqi mė me shumicė se nė ēdo vend tjetėr, kurse emrat pellazgė tė njerėzve dhe tė hyjnive gjenden vetėm nė greqishte. Kjo e bėri Van Vindekensin tė besonte se popullsia mė e dendur, qė fliste gjuhėn pellazge, ndodhej nė Greqi. Mė tej, ai shtoi se gjuha ilire ishte zhdukur, duke lėnė pas vetėm disa emra tė pėrveēėm, tė cilėt gjenden nė dorėshkrimet greke e latine. Sikur gjuha ilire tė ishte ruajtur si greqishtja, ai besonte se numri i emrave tė pėrveēėm dhe i fjalėve tė tjera do tė dėshmonin se popullsia pellazge nė Iliri do tė kishte po atė dendėsi tė madhe si nė Greqi.
Grekėt, ilirėt dhe italianėt gjetėn nė brigjet mesdhetare njė gjuhė, nga e cila huazuan njė numėr tė madh fjalėsh qė shėnonin sende tė njohura e tė panjohura. Ata e asimiluan qytetėrimin pellazg, duke e pasqyruar kėtė nė fjalorin e huazuar. Janė identifikuar shumė fjalė pellazge, qė pėrdoren pėr tė shėnuar kafshė tė tilla si: gomar, derr, pėllumb, salamandėr e hardhucė, si edhe fjalė tė tjera qė shėnojnė bimė, minerale, vegla muzikore, lojėra, lundrim, tregti, ndėrtim, artin e luftės, gjueti, familje, shoqėri e besim. Prania e kaq shumė huazimeve dėshmon se grekėt, ilirėt dhe italianėt as e zhdukėn dhe as e dėbuan menjėherė popullsinė pellazge, tė cilėn e gjetėn nė ato treva. Pushtuesit duhet tė kenė bashkėjetuar me vite tė tėra me pellazgėt, duke huazuar, kėshtu, njė pjesė tė mirė tė fjalorit tė tyre.
Van Vindekens arriti nė pėrfundimin se grekėt, ilirėt dhe italianėt nuk mund tė kenė qenė indoevropianėt e parė, qė u vendosėn nė Evropėn Jugore dhe nė Azinė e Vogėl. Ata janė paraprirė nga pellazgėt. Ndonėse nuk e datoi ardhjen e pellazgėve, ai ishte i sigurt se ata u vendosėn nė gadishull para ardhjes sė fiseve helene tė Jonėve, aty midis viteve 2000 e 1600 p.e.s. Vetėm atėherė kur pakica jone u pėrforcua me ardhjen e eolėve dhe akejve, rreth vitit 1500 p.e.s., si edhe me dorėt luftėtarė, rreth vitit 1000 p.e.s., ata ishin nė gjendje tė nėnshtronin pellazgėt e tė zėvendėsonin qytetėrimin e tyre. Autori ėshtė i bindur se pellazgėt u larguan nga djepi i tyre indoevropian nė tė njėjtėn kohė me hititėt, shpėrngulja e tė cilėve sigurisht qė i paraprin asaj tė grekėve.
Origjina indoevropiane e gjuhėve pellazge, ilire dhe shqipe
Familjet e gjuhėve
Studiuesit e gjuhėsisė vėnė nė dukje se gjuhėt moderne nuk janė tė izoluara, por i takojnė njė familjeje tė veēantė gjuhėsh simotra, disave prej tė cilave mund t'u gjendet edhe gjuha amė e pėrbashkėt. Duke shkuar sa mė thellė nė kėtė proces rindėrtimi historik, del e qartė se shumė prej kėtyre gjuhėve amė e kanė prejardhjen nga njė gjuhė e pashkruar, edhe mė e lashtė, tė cilėn studiuesit e quajnė "indoevropiane". Njė diagramė skematike, qė pasqyron marrėdhėniet midis gjuhėve tė ndryshme indoevropiane, tregon, pėr shembull, se gjuhėt marathi, urdu, hindu dhe bengali bėjnė pjesė nė familjen sanskrite, ndonėse vetė kjo e fundit tani ka dalė jashtė pėrdorimit. Por sanskritishtja ishte pjesėtare e familjes indike dhe, sė bashku me iranishten, formonin grupin indo-iranian, i cili, nga ana e tij, e kishte prejardhjen nga njė bazė indoevropiane. Ēuditėrisht, ky diagram tregon se ndėr 47 gjuhė moderne me bazė indoevropiane vetėm dy prej tyre, shqipja dhe armenishtja, kanė njė prejardhje tė drejtpėrdrejtė nga indoevropianishtja, pa ndonjė prind tė ndėrmjetėm gjuhėsor. Aspektet teknike tė kėsaj ēėshtjeje u takojnė specialistėve. Mirėpo duket i pakundėrshtueshėm fakti qė shqipja ėshtė njė nga gjuhėt mė tė vjetra indoevropiane dhe shqiptarėt janė ndėr popujt mė tė vjetėr indoevropianė.
Karakteristikat e familjes indoevropiane
Gjuhėt indoevropiane, pra, pėrbėjnė njė familje gjuhėsh, disa tė gjalla e disa tė vdekura, tė cilat kanė lidhje farefisnie me njėra-tjetrėn dhe paraqesin ngjashmėri midis tyre. Gjuhėt indoevropiane kanė disa shkallė ngjashmėrie nė fjalorin e tyre, nė sistemin fonetik e nė strukturėn gramatikore, sigurisht me ndryshimet pėrkatėse si rezultat i evolucionit shekullor. Strukturat e tyre gramatikore, pėr shembull, karakterizohet nga sistemi i gjinisė, i numrit dhe i rasave pėr emrat, pėremrat e mbiemrat, si edhe nga sistemi i zgjedhimit pėr foljet. Fondi indoevropian ka kontribuar, gjithashtu, pėr fjalorin e pasur tė gjuhėve simotra, duke pėrfshirė edhe shqipen. Fatkeqėsisht, ky fond nuk arriti tė merrte kurrė trajtėn e njė gjuhe tė shkruar. Por specialistėt e gjuhėsisė nuk e kanė ndėrprerė punėn e tyre tė madhe hulumtuese. Ata janė tė bindur se, duke krahasuar njė fjalė nė disa gjuhė simotra, shpesh mund tė arrihet te njė rrėnjė e pėrbashkėt. Prapashtesat dhe mbaresat e ndryshme, qė i shtohen rrėnjės, dėshmojnė se kėto gjuhė simotra kanė njė sistem tė zhvilluar lakimi apo zgjedhimi, ashtu si greqishtja e vjetėr dhe latinishtja, ose edhe shqipja e sotme. Nė kėtė mėnyrė, studiuesit kanė zbuluar me qindra fjalė tė parme, tė cilat mendojnė se e kanė origjinėn nė njė gjuhė tė pėrbashkėt. Disa prej kėtyre fjalėve nė shqipe janė: ditė, natė, dimėr, i lehtė, i thellė, punė, zemėr, ujk, ujė, i rėndė, jam, kam, bie, ha, pi e shumė tė tjera. Ky fond i trashėguar arrin nė mė shumė se 2000 fjalė tė parme, qė nuk janė pak po tė kemi parasysh se prej tyre janė formuar fjalė tė tjera tė pėrbėra, si p.sh., nga "punė" kemi: punėtor, punonjės, punim, punishte, mbipunė, punėtori, punėdore, ditė-punė e shumė tė tjera. Pėr shkak se fjalė tė tilla tė parme gjenden nė gjuhėt e folura nga Evropa Veriore gjer nė Indi, atėherė gjuha e pėrbashkėt hipotetike ėshtė quajtur indoevropiane.
Zbulimi i vendit tė origjinės
Ku e ka burimin fondi indoevropian? Zbulimi gradual i kėtij fjalori indoevropian u ka dhėnė dorė shkencėtarėve tė rindėrtojnė mėnyrėn indoevropiane tė jetės dhe tė pėrfytyrojnė mjedisin e tyre. Ekzistenca e njė rrėnje tė pėrbashkėt pėr fjalėt fushė, kalė, shtėpi dhe mjaltė etj., dėshmon pėr njohjen e objekteve tė tilla jo vetėm nga pėrdoruesit e sotėm tė kėtyre gjuhėve, por edhe nga ata tė kohės parahistorike indoevropiane. Nė tė kundėrt, mungesa e njė rrėnje tė pėrbashkėt pėr disa fjalė tė pėrshkrimit tė mjedisit mund tė jetė me domethėnie tė madhe. Indoevropianishtja duket se ka njė rrėnjė tė pėrbashkėt pėr fjalė tė tilla si: borė, ujk dhe lis; ndėrkohė, njė rrėnjė e tillė mungon pėr fjalėt det, ishull, pėr pemėt e kafshėt tropikale si, palma, arra e kokosit, tigri e deveja. Kjo i bėri studiuesit qė, logjikisht, ta pėrcaktonin qendrėn ose bazėn indoevropiane pėrreth maleve tė Kaukazit apo Uraleve. Megjithatė, mungesa e dorėshkrimeve e bėn tė vėshtirė njė pėrcaktim mė tė saktė e mė dogmatik.
Pėrcaktimi i kohės sė shpėrbėrjes
Kur filloi gjuha amė indoevropiane tė degėzohej e tė shpėrbėhej nė gjuhė tė tjera tė vjetra tė mėvonshme, prej tė cilave do tė zhvilloheshin gjuhėt e sotme simotra? Pranohet pėrgjithėsisht se gjuha ka tendencėn e ndryshimit me kalimin e shekujve. Pėr shembull, gjuha angleze e katėr shekujve mė parė, e pėrdorur nė dramat e Shekspirit, tani ėshtė arkaike, por ende e kuptueshme; kurse anglishtja e vjetėr e 12 shekujve mė parė, qė ndeshim te Beovulfi, ėshtė fare e pakuptueshme. Njohja e ritmit tė kėtyre ndryshimeve gjuhėsore e pajis studiuesin me njė mjet matės tė pėrafėrt, me anė tė tė cilit ai mund tė pėrcaktojė kohėn qė duhet pėr kalimin nga njė gjuhė nė njė tjetėr. Gjuhėt mė tė vjetra indoevropiane tė shkruara, tė dėshmuara rreth vitit 1400 p.e.s., ishin hititishtja, sanskritishtja, gjuha mikenase dhe greqishtja. Kėto gjuhė tashmė kishin ndryshuar shumė nga njėra-tjetra. Gjuhėtarėt llogaritin se duhet tė jetė dashur nga 2000 deri nė 3500 vjet qė njė gjuhė amė tė merrte forma tė ndryshme. Kjo do tė thotė se indoevropianėt, si folės tė njė gjuhe tė pėrbashkėt, datohen rreth vitit 4000 ose 5000 p.e.s. Shihet qartė se gjuhėsia hedh edhe dritė edhe hije nė kėrkimin tonė pėr origjinėn parahistorike tė popullit shqiptar dhe tė gjuhės sė tij. Prandaj, nė kėtė pikė, edhe ne po ua lėmė specialistėve qė tė merren me misterin e kėsaj ēėshtjeje. Por duhet theksuar se bashkėpėrkimi i pėrgjithshėm i mendimeve shkencore ėshtė se populli shqiptar dhe gjuha shqipe janė pasardhėsit modernė mė tė afėrt tė ilirėve, pellazgėve dhe fillesave indoevropiane. Kjo e bėn edhe mė tė qartė arsyen pėrse ky popull i vjetėr ėshtė mbajtur i patundur pas gjuhės dhe kulturės sė tij tė lashtė. Ndonėse atdheu i tyre ėshtė pushtuar shpesh nga grekėt, romakėt, sllavėt e turqit dhe ndonėse ata shpesh kanė pėrdorur gjuhėra tregtie, tė importuara gjetkė, njerėzit, qė sot njihen si shqiptarė, kanė ruajtur me vendosmėri e sukses gjuhėn, zakonet, traditat dhe identitetin e tyre tė lashtė, pellazg e ilir.. -
Eni.
User deleted
ETNONOMI - PELLGAZ
Gjuha e natyrės dhe natyra e gjuhės.
Shqipja ka fuqinė e gjuhės sė natyrės sė saj fono-morfologjike e semantike ta pėrcaktojė emrin e paraardhėsve illir pellgazgjik. Pėrderisa pellgazėt janė paraardhėsit e illirėve dhe shqiptarėve, vetėm Shqipja e spjegon lashtėsinė e saj. Bindja e realizuar shkencėrisht, pėr origjinėn pellgazgjike tė popullit shqiptar, fuqizohet pėrmes gjuhės sė natyrės tė Shqipes!
Fjala qė u krijua nė njė gjuhė, nuk mund tė hulumtohet me preardhje nga gjuhėt tjera. Vetėm gjuha qė e krijoi njė emėrtim si fjalė - ajo ėshtė gjuhė amtare e saj e cila mund ta spjegojė fono-morfologjikisht, semantikisht dhe ethymologjikisht atė fjalė.
Gjuha e pėrsosur ėshtė ajo gjuhė qė i ofrohet mė sė afėrti vet gjuhės sė natyrės, sepse gjuha mė e pėrsosur ėshtė gjuha e natyrės. Ajo gjuhė qė e spjegon gjuhėn e natyrės ėshtė gjuhė e spikatur spikje skipe, dhe po ajo gjuhė mund tė jetė Ama e gjuhėve tjera tė formuara, si gjuhė amtare e njė grupi gjuhėsh e deri tek Gjuha e Parė!
Pellg
Njė fjalė qė ėshtė krijuar nga njė gjuhė, nuk mund tė kėrkohet me ethymologji nė asnjė gjuhė tjetėr, por vetėm nga Gjuha Amtare qė e krijoi, vetėm ajo gjuhė amtare ka fuqi spjegimi nė domethėnien e saj!
Tash, cila ėshtė ajo Gjuhė Amtare qė e krijoi njė fjalė, si emėrtim dihet kur provohen gjuhėt kryesore, nėse kanė fuqi spjegimi fono-morfologjik dhe cila mund ta spjegojė kuptimin e asaj fjalė si emėrtim.
Emri i cili u krijua nga njė gjuhė, si fjalė, kompozitė, fjalė e thjeshtė apo e pėrbėrė, nga gjuha amtare rrodhi, u formua nė bazė tė tingujve, diftongjeve, rrokjeve, si kontest morfologjik, leksikor qė e pėrkufizon, objektin, subjektin, fenomenin natyror, emėrtimin antropologjik, toponomastik, - hidronomin, etnonomin, botanomin, zoonomin bionomin nė pėrgjithėsi etj., ku si pėrgjegjese ato emėrtime (nomime) na japin vet kuptimin e tyre vizual, audio-vizual, kuptimin si emėr konkret apo si emėr abstrakt qoftė i natyrės sė gjallė apo i natyrės sė vdekur - dhe qė i ofrohen mė se afėrti vet gjuhės sė natyrės, prej tė cilės u krijuan tingujt e parė, diftongjet e rroket natyrore!
Emri formon foljet e pjesėt e tjera tė ligjeratės gramatikore, pra, emri emron, apo nomi nomon nomin, pėr atė edhe themi emri emron emėrtimin, si pėrkufizim formulues, duke na dhėnė formulėn e emėrtimit. Njeriu, me gjuhėn e tij u bazua nė gjuhėn e natyrės, nė formėn, vetitė fizike, vetitė psikike, veprimin, ndikimin, pėrsosshmėrinė, pozitėn, shprehjen e vet figurative apo zanore, tingėlluese, artikullimin e vet, apo paartikulimin, konkretitetin e abstaktitetin e objektit, subjektit, fenomenit, me pėrcaktimin pėrmes njė pėrgjegjėsje tė tij, tė saj, tė tyre si grup elementesh, apo si njė tėrėsi gjenerale qė ka objekti, subjekti apo vet fenomeni natyror, me pėrcaktimin e qenieve tokėsore vepruese natyrore dhe hapėsirės universale.
Pėrderisa dihet shkencėrisht se emėrtimi I popullit tė parė njihet si populli I pellgut tė ujit, populli I pellgut tė detit dhe nuk thohet populli I pellagut tė detit atėherė nuk mund tė vie ethymologjia e emrit nga fjala pellag por nga fjala pellg pellgu I ujit, pellgu I detit dhe si emėrtim duhet tė pėrcaktohet etnonomi pellgaz populli pellgaz, pellgazėt, gjuha pellgaze Pellgasishtja, kultura pellgaze, historiografia pellgazgjike, popujt pellgazgjik, ndėrsa si toponom Pellgania-Pellgazia.
Emri pellazg si emėrtimi i njeriut tė popullit tė pellgut tė ujit, rrodhi nga fjala pellgase - pellg pellgu (trajta e shquar), pellgjet (shumėsi) me tė cilin kuptohet pellgu i ujit - nga gjuha amė e cila e krijoi si spikje skipe illire pellgazgjike dhe se duhet tė jetė fuqimisht si emėrtim i drejtė pellgaz. Ndėrsa si emėrtim - pellazg mbeti nė shkencė nga gjuhėt greko-sllave si deformim i vet emrit nė fjalė si etnonom pellazg dhe toponom Pellagonia. Poashtu, edhe fjalėformimi arkipellgu, si pellgu I ndėrtuar afėr ujit, me banime njerėzish - arkipellg ėshtė edhe njė deformim fono-morfologjik si arkipelag pellgu arkitektural arkipellgu.
Emrin pellg-u kanė tė drejtė ta thonė secila gjuhė sipas natyrės sė saj linguistike, por ethymologjinė e fjalės e nxierrim nga gjuha Amė nga u krijua, duke shprehur vet gjuhėn e natyrės.
Pellgu dhe Arkipellgu janė dy fjalė me burim nga e njeta rrėnjė fjalė, pra, nga rrėnja pellg pellgu i ujit si fjalė shqipe edhe e sotme ballkanike.
Fjala arkipellg-u na pėrkujton arkitekturėn e hershme pellgase pellgasėt si arkitektėt mė tė hershėm tė Antikuitetit deri tek pellgasėt si arkitektė tė Akropolit tė Ethanės (Athinės, Athenės), arkitektėt e Kullės sė Babillonit, Hillionit e deri tek ndėrtimet e njohura edhe tė vonshme tė Konstantinopolit, Arena e Romės, Arena e Pullės, arkitektėt e amfitheatrove nė natyrė: Theba, Kollosi i Rodit (Rodosi), nė Sicilia, Apollonia, Butrinti etj. Dhe e gjithė struktura arkiteknike e tyre ėshtė e njejtė, kudo qė ndodhen edhe sot si monumente tė arkitekturės sė lashtė tė antikuitetit botėror.
Pellgazėt njihen sot etnit e arkitekturės nė rrafshin trekontinenal: Azi pėrėndimore, Afrikė Veriore dhe Europė Jugore.
Nė bazė tė studimeve etnogjenetike tė sotme dhe tė kaluara, shqiptarėt njihen pasardhėsit e illirėve tė lashtė, kurse vet illirėt njihen si pasardhėsit e pellgasve tė stėrlashtė, si populli I pellgut tė ujit. Prandaj, shqipja e vjetėr ka tė drejtė pėr gjurmimin ethymologjik tė vet emrit pellazg, siē thohet sot nė shkencė. Shqipja si bija e drejtpėrdrejtė e Illirishtes dhe Pellgasishtes sė stėrlashtė, ka mundėsi tė ndihmojė nė pėrcaktimin e fjalės pellg-u pėr tė mos humbur kohė e hapėsirė shkencore, nė hulumtimin rreth prejardhjes sė vėrtetė tė fjalės, qė tė mos mbetet edhe mė tutje si emėr I papėrcaktuar emri pellazg.
Pėrkundėr tė gjitha shkrimeve antike, tek authorėt e lashtė: Herodoti, Homeri, Hesiodi, Hekateu, Dionisi I Halikarnasit, Straboni, Ptolemeu etj., e tek authorėt e shekujve tė shkuar dhe deri tek authorėt e sotėm kemi shumė kontradikta lidhur me pėrcaktimin e emrit pellgas ngase nuk u filluan studimet ethymologjike tė emrit nė fjalė, pikėrisht nga gjuha amtare, prej sė cilės rrodhi etnonomi pellazg, si nga emrat mė tė lashtė tė Linguistikės Gjenerale, qė na lidhė me popullin e pare, respektivisht edhe me gjuhėn e parė tė njeriut.
Pėrderisa ka ekzistuar populli I pellgut tė ujit atėherė medoemos do tė ketė ekzistuar edhe gjuha e popullit tė pellgut tė ujit gjuha pellgaze - Pellgasishtja
"Njoftimet e authorėve tė vjetėr pėrkojnė nė njė pikė tė rėndėsishme, nė faktin se ata mohojnė ēdo lidhje midis pellgazve dhe fiseve tė mėvonshme hellene, pėrderisa, pellgazėt I bėnin vėndas , kurse, Hellenėt ishin tė ardhur" (Historia e Shqipėrisė, Tiranė, fq. 49). Lidhur me ketė, studjuesi Muzafer Xhaxhiu, thotė:"Nė saje tė arritjeve tė Historiografisė, tė gjuhėsisė dhe nė veēanėti, tė arkeologjisė sonė nė ēėshtjen e autoktonisė dhe tė kulturės sė kombit shqiptar, ėshtė vėrtetuar katėrcipėrisht, se banorėt e lashtė tė vendit tonė, kanė qenė illirėt dhe se shqiptarėt janė pasardhėsit e tyre. Kėto arritje, kanė ēarė tashmė rrugėn, pėr tė bėrė kėrkime dhe hulumtime tė mėtejshme, pėr tė arrijtur tek pellgazėt", kėshtuqė vetėm shqipja, mund tė na japi fakte reale pėr pėrcaktimin e emrit pellazg, si lidhje etno-linguistike shqipe illire pellgase.
Homeri hillir paraardhėsit e illirėve tė lashtė I quante pellgazėt hyjnorė atėbotė kur nuk kishte spekullime greko-sllave nė historinė e lashtėsisė dhe pėrvehtėsime ashtu sikur edhe ai vet u pėrvehtėsua e sot njihet gjojasi poet grek, kur nuk ishte, sepse nė kohėn homerike, grekėt porsa erdhen nė Ballkan. Vet Homeri thoshte se "jam nga zoti pellgas" dhe tė gjitha personazhet e vepave tė tia "Illiada" e "Odhisea" janė heronjt e lashtėsisė illiro-pellgazgjike: Akili, Hektori, Priami, Paridi, Asaraku, Odhiseu, Penellopa (ku vetėm shqiptarja e priti burrin 20 vjet, ashtu si e priti nė shumė raste tė dokumetuara me fakte konkrete deri nė kohėn tonė).
Emri pellazg si etnonom me tė cilin paraqitet populli I pellgut tė ujit, e qė nė shkencėn tonė tė sotme, ėshtė hipothetizuar me prejardhje linguistike nga gjuha greke - pelagos me kuptimin njerėz tė detit, apo rrafshinė uji, nga fjala pelargos = lejlek gjoja si njerėz shtegėtarė, kjo ėshtė mė tepėr se njė ėndėrr spekuative pėr tI hedhur hi syve botės, nė mungesė tė spjegimit shqip, pasi derisot nuk kishte ndonjė hipothezė shqipe tė shtruar botėrisht. Fjala greke pelagos ka tė bėjė me fjalėn pelargos=lejlek, kanjushė, por, jo me emėrtimin e popullit tė pellgut tė ujit pellgaz, pėllgazėt dhe greqishtja nuk mund ta spjegojė emrin pellgas pėrmes fjalės pelazg, qė mundėsia pėr gjurmime ethymologjike nė kėtė rast, nuk ta mbushė mendjen edhe kur dihet se grekėt e pellgazėt nuk kishin asgjė tė pėrbashkėt. Kjo farso u bė duke insistuar ne greqishten e vjetėr, e cila u formua vet nga gjuha illire me ndryshime fono-morfologjike e sufiksive os, gjoja pėr tu dalluar si njė gjuhė nė vete! A nuk ėshtė qesharake tė krahasohen kėto dy fjalė pelagos e pelargos, gjoja pėr ethymologji shkencore pėr emrin pelazg pellgaz, kur dihet se njera fjalė pelagos, ėshtė kuptimi I rrafshinės sė ujit, kurse, tjetra pelargos, ėshtė pėrcatimi nė greqishte I emrit lejleku, kanjusha dhe gjoja merret si deminutiv shtegėtimi I atij populli tė pellgut tė ujit? Ēfarė kuptimi ka kanjusha nė rrafshinė uji - me pellgun e ujit, tokėn, e tėvona, arkipellgun, nė tė cilin jetoi njė popull me emrin e poatij pellgu pellgaz?
Ethymologjia e emrit grek pelargos. Nė vend qė tė pėrcaktohet emri pellgaz (pelazg) nga fjala greke pelargos = lejlek-u, mund tė vijmė nė njė pėrfundim ethymologjik shqip, se kjo fjalė mund tė sjegohet pėrmes shqipes.
Mendoj se, vet fjala greke pelargos = lejlek-u, ėshtė me ethymologji shqipe, ku formohet nga dy rrėnjė fjalėsh pe + larg + os = pelargos, qė diftongu fillesė pe I kompozitės nė fjalė, ėshtė marrė si diftongu qė difton emrin pellg-u, ndėrsa pjesa e dytė e emėrtimit larg kuptohet ndajfolje mėnyre - larg, respektivisht, si folje: largoj (unė), largon (ti), largon (ai, ajo), largojmė (na), largoni (ju), largojnė (ata, ato). Apo, largohem, largohesh, largohet (njajėsi) largohemi, largoheni, largohen (shumėsi). - Kurse si emėr: largim-I-e-et, I,e,tė larguar, I,e,tė larguarė-a-at-et-it, larguar, me kuptimin e emėrtimit tė shpendit tė largėt lejlekut, kanjushės, si zog shtegėtar I largėt nga pellgu pelargos I skajuar me sufiksin grek os.
Njohje gjėrmane. - Tėvona, studjuesit gjėrman, ethymologjinė e emrit pellgaz (pellazg), e lidhi me njė mėnyrė tjetėr tė origjinės linguistike, si kompozitė e formuar nga dy fjalė, gjėrmanishte: bhel ezgo = degė e lulėzuar.
Kjo theori I shkoi pėrshtati edhe studjuesit Windekens mbase tė gjitha interpretimet me anėn e greqishtes dhe tė gjuhėve mediterrane nuk po mund tė na bindin, pėr prejardhjen e saktė tė emrit pellgaz (pellazg), ai mundohet tė gjejė njė pikėmbėshtetje arkimediane linguistike, si interpretim tė mbėshtetur nė "pellazgjishten" si gjuhė gjermanike paragreke, ku gjermanėt e vetquajnė lashtėsinė e gjuhės sė tyre, si shkencė indo-germanistika. Dhe pėrveē shumė studjuesve tjerė, Van Windekensi si njė nga mrojtėsit kryesorė tė kėsaj theorie, arrinė nė njė interpretim duke e krahsuar fjalėn pelazg, me origjinė linguistike me prejardhje nga njė formė indo-gjermanike e lashtė bhel ezgo, kėshtu: " Nė bhel ezgo Windekensi, sheh rrėnjen indo-gjermanike bhel dhe prapashtesėn ezgo burbuqe, syth, degė dhe arrinė nė njė kuptim (me degė, apo me sythe) tė lulėzuar pėrdorur metaforikisht, pėr tė shenuar forcėn vitale tė njerėzve" (F.L.Hyttenbach, Pellazgėt, Vjenė, 1960, fq. 145).
Lidhur me kėtė theori tė Windekensit, studjuesi grek, M. Saqellariu, nė veprėn "Popujt parahellen me origjinė indo-europiane"- Athinė, 1977, pohon se hipotheza e Van Windekensit, sipas tė cilės etniku - Pelasgos e ka burimin nė indoeuropianishten "Bhelezgos" (degė e lulėzuar). Mirėpo, ėshtė ardhur kėtu deri tek njė theori duke u munduar tė vėrtetohet disi nga ana fonetike, por assesi nuk ka kurrėfarė mundėsie tė vėrtetohet nga ana semantike. Saqellariu, mendon duke shprehur si aprovim interpretimin e Windekensit, e duke menduar se vėrtet e ka burimin nga greqishtja, duke mos iu pėrmbajtė vet titullit si author "Popujt parahellen " duke u munduar edhe ta aprovojė theorinė gjermane, edhe ta lejė mjegull nė ethymologji greke!
Kontradikta e parė linguistike qėndron nė aspektin linguistiko-historik, sesi ka mundėsi, nė pėrmasa indo-europiane, tė gjitha gjuhėt i.e. janė gjermanike dhe kontradikta me vetveten greke tė M. Saqellariut, se flet pėr popuj parahellen dhe nuk e din se grekėt nuk kanė tė bėjnė asgjė me pellgazėt. E si pėrgjegje pėr tė dy theoritė: nėse do tė konstatohej drejtė, vet pėrcaktimi I shkencės linguistike i.e., do tė duhej tė quhej Linguistika indo-pellgazgjike.
Edhepse, ajo theori ēka konstaton Windekensi, gjenė njė vėrtetim tė plotė, po ta shohim fjalėn bhel ezgo - nė analogji fonetike dhe semantike shqipe, brėnda shqipes si - bhel = bulė, dhe nė deminutivin - bulėz, bulza, qė na del folja shqipe bulėzoj pėrsėri edhe vet fjala gjermane - bhel, ėshtė po ajo fjalė me ethymologji burimore me rrjedhė illiro-pellgazgjike nga pellgasishtja bul(ė)=bhel, kuptimi pėr fjalėn degė-a. Fjala shqipe bulė, bulėza, bulėzon, ėshtė njė deminutiv I fjalės lulė, lulėza, lulėzon, qė ėshtė kuptimi I shpėrthimit tė sythit tė lulės sė frytit tė bimės nė degė bulė, bula, bulėzimi. Kjo fjalė shqipe e vjetėr bulė, formoi edhe fjalėn i.e. bulevard, bulevardi, ku tė dy fjalėt e kėsaj kompozite bule+vard, janė fjalė shqipe, me kuptimin vardi I bulėzuar anash, rrugė e gjatė me drunj, pemė, bimė tė buluara, vardi (nga emri, hidronomi Vardari Vazhdari, lumi qė vazhdon gjatė - lumi I gjatė illirian). Ndėrsa, kėtu e kemi shprehjen shqipe vardi me bula anash, vardi me bimė tė buluara (bulėzuara), vazhdi me bula vardi me bula Bulevardi.
Pra, fjala gjermane bhel ezgo, jo qė e spjegon kuptimin e fjalės pellazg, por vet kjo fjalė ėshtė me kuptimin e prejardhjes shqipe tė vjetėr bhel ezgo = bulėza, ku tingulli z, formon kuptimin - bulėzim, lulėzim i bulės, si syth bule, fill lulje e frytit tė bimės, zanafill fryti.
Popujt pellgazgjik Europa pellgazgjike. -
Duke u nisur nga faktet fonomorfologjike linguistike e leksikore, semantike mund tė vijmė nė njė konkludim tė pėrbashkėt shkencor, se vet rrėnjet e illirishtes formuan tė gjitha gjuhėt indo-europiane dhe tė gjithė popujt e vjetėr europian, lidhen shkencėrisht me emrin pellgaz (pelazg) sikurse: thrrako-pellgazian(pelazgian), dako-pellgazian, romano-pellgazian, galo-pellgazian, germano-pellgazian, franko-pellgazian, anglo-sakson-pellgazian,kelto-pellgazian, thrrako-illiro-frigian (Frigėt illirian nė Azi tė Vogėl) etj. Unė shohė se tė gjitha gjuhėt i.e. pėrbėhen nga rrėnjet pellgasishte, illiro-pellgaze tė lashtė, kurse, me formimin e gjuhės thrrake tė lashtė, si gjuhė illiro-pellgazgjike, tė gjitha gjuhėt i.e. ndahen nė dy nėngrupe, nga grupi linguistik indo-europian, nė:
a. gjuhėt euro-pėrėndimore, si gjuhė illiro-pellgazgjike, ndėrsa,
b. gjuhėt euro-lindore, si gjuhė thrrako-illiropellgazgjike.
Popujt europian formuan kultet e kulturave tė tyre, pikėrisht duke u bazuar nė elementet illiro-pellgazgjike dhe si tė tillė njihen si popuj illiro-pellgazgjik "elementi pellgazgjik ai qė ka ushqyer rrėnjet e tyre dhe qė ka sjellė kaq veēori analoge nė formimin e tyre psikik, nė kulturėn materiale e shpirtėrore (duke folur pėr shqiptarėt e grekėt N.M.) pėr tiu ofruar botės pellgazgjike duhet patur para syve vizion tėrėsor historik dhe parahistorik nė lidhjet e tij tė mbrėndshme. Dhe ky vizion, mund tė pėrfitohet kur operohet jo vetėm me nocionet e arkeologjisė, e etur pėrjetėsisht edhe pėr njė fragment stele, apo amorfe, me nocionet e gjuhėsisė, shkencė jo plotėsisht e saktė, ku jo rrallė ka luhatje tė ndryshme tė interpretimit tė ligjeve tė saj, por edhe me mjete tjera, duke arritur deri tek fantazia, intuita, deri tek vizioni romantik e patriotic, deri aty ku racionalizmi mbaron sė verpruari" (Muzafer Xhaxhiu, Studio albanica, 1970,1).
Elemente pellgazgjike, qė sot nėnkuptohen prej Homerit, me shprehjen e tij "Pellgaz Hyjnorė" ku vetėm fjala hyjnor-e-ja, hyjnia, hyjnitė, hyjnesha-t, ka mbetur si dokument linguistik shqip, pėr ta pėrcaktuar emrin - illir hillir-hyllir (ilir), si hyllir hyjnorė, njerėz hyjnorė njerėz qė emėrtuan yjet (hyjet e qiellit), emrat e tyre janė sot emrat e yjeve universal tė Universit (vet veprat e Homerit, janė pėrkthyer e pėrshtatur nė greqishte, nga illirishtja dhe origjinalet janė zhdukur, tok me tė gjitha veprat illirishte, 90 tragjediė e Eskillit e tė tjerėve dietarė illirian).
Poashtu Herodoti, kur thotė se "...hellenėt i moren kėta emra nga Pellgazėt" , ndėrsa mythologu, P. Grimal thekson se "kur erdhen hellenėt nė brigjet e Mesdheut, ata gjetėn aty hyjni e kulte, kuptimin e tė cilave nuk e njihnin",- poashtu Thuqididi, duke folur pėr Helladėn, thotė se ajo nuk ekzistonte mė parė, "dhe se emrin ia kanė dhėnė asaj, fiset e ndryshme, mė tepėr pellgazėt". "Niebuhr i bėnte pellgazėt popullin mė tė pėrhapur nė Europė, parase tė fillonte Historia e Greqisė" (G. Dottin "Popuj tė vjetėr tė Europės" 1916, Paris, fq.129).
Pellgazėt mendohet tė jenė dukur edhe para mijėvjeēarit tė IV p.e.r. nė hapsirėn mesdhetare dhe egjeane, mendojnė disa dijetarė, historian. Si rrjedhė kronologjike dhe nė lidhje gjenetike illiro-pellgase kemi sot dy theza tė njohura: njera thotė se illirėt janė fis pellgaz, degė e trungut pellgazgjik, kurse tjetra thotė se, pellgazėt janė fis illirian. Studjuesi, Hyttenbach, nė veprėn e tij "Pellazgėt", i pranon pellgazėt si illirė, jovetėm nė Thesali dhe Epir, por edhe nė Makedhoni, Pelloponez, Troadė (Trojė), Atikė, Azi tė Vogėl, Kretė e ujdhesa tjera egjeane edhe nė Itali. Tash, a janė pellgazėt fis illirian, apo illirėt njė fis pellgazgjik, na trajtojnė tė njejtėn lashtėsi etnogjenetike, tė dy theoritė shkencore i.e., si ēėshtje ende tė hapura, por, qė thonė tė njejtin pėrfundim, se illiro-pellgazėt, apo pellgazo-illirėt janė paraardhėsit e stėrlashtė, stėrgjyshėr tė shqiptarėve ballkanik tė sotėm.
Pellgazologu, Hyttenbach, jovetėm qė i pranon pellgazėt si illirė, nė Epir e Thesali, Makedhoni, Trojė (Troadė), Azi tė Vogėl, Thrrakė, Pelloponez etj., por thotė se "ky unitet i gjėrė qytetėrimesh, tė tėrėsisė ballkano-anatoliane dhe ky rend kronologjik i evolucionit tė tyre nė periudhėn e kalimit nga neolitiku nė atė tė metaleve, na ēon nė pėrfundim, qė rruga e pėrshkruar nga tė parėt e illirėve, duhet tė kėrkohet nė gjysmėn e mijėvjeēarit tė Tretė (III) p.e.r." atėbotė, kur bota illire ishte nė kulmin e lulėzimit tė saj kulturo-historik, si kohė parazeusiane e Olympit illirian, atėbotė kur lulėzonte rrjedha kronologjike e Kronit pellgazgjik, tė cilin e mbuloi epoka zeusiane edhe si periudhė mythologjike, edhe si periudhė historiko-shkencore e antikuitetit illirik.
Tash, mund tė shtrohet pyetja thjeshtė: a duhet tė pėrcaktohet emri pellazg si paraardhėsi I illirėve dhe shqiptarėve tė sotėm, pėrmes fjalėve greke pelagos e pelargos, apo nga gjuha shqipe, si gjuhė illiro-pellgaze pėrmes fjalės - pellg pellgaz si populli I pellgut tė detit, kur dihet se shqipja ėshtė bija e illirishtes dhe pellgasishtes, gjuha e paraardhėsve illiro-pellgazgjik? Natyrisht, Shqipja pėrcakton emrin e paraardhėsve pellgaz!
Tė shohim tash nė bazė tė natyrės sė gjuhės se si tingėllojnė fono-morfologjikisht dhe semantikisht, zotat e antikuitetit illiro-pellgazgjik, me emėrtimet e tyre, pėr tė vėrtetuar jovetėm spjegimin shqip tė tyre nė mėnyrė ethymologjike, kur shqipja I ka si emėrtime paraardhėse tė saja por, se Shqipja ėshtė vet Gjuha e pėrėndive tė Olympit illiro-pellgazgjik skipe illire-pellgaze.
1. Zeusi ..zoti suprem, zojsi suprem
2. Apolloni .zoti I diellit
3. Poseidoni .zoti i detėrave
4. Hermesi .. zoti I fshehtėsisė
5. Klimnestra .pėrėndia e klimės, motit klima nestra (nesėr)
6. Aresi, Marrsi zoti I luftėrave, marrėsi I jetėrave nė luftėra - Marsi
7. Dionisi zoti I argėtimit,
8. Ethana, Athena, Thana .pėrėndia e tė folurit, mbrojtjes dhe e bimėve
9. Afrodita ..dita afron, pėrėndia e ditės, e bukurisė dhe dashurisė
10.Hera pėrėndia e qėndresės, fuqisė qiellore
11.Dhemetra .pėrėndia e bujqėsisė ama e dheut, arės sė bukės
12. Artemidha pėrėndia e arteve dhe e gjuetisė arte mI dha, mI dha artet
Kėta 12 pėrėnditė illiro-pellgazgjik, jovetėm nė pikėpamje mythologjike, si drejtues tė njeriut e botės sė lashtė, ky numėr 12, jovetėm qė ėshtė numri I 12 muajve tė vitit tė kalendarit illiro-pellgazgjik por, edhe derisot, ky numėr ėshtė pėrcaktues I 12 fiseve shqiptare: Hoti, Gruda, Gashi, Berisha, Krasniqja, Thaēi, Kastrati, Btyēi, Kelmendi, Shala, Shoshi e Morina.
Poashtu, ky numėr 12 tek shqiptarėt ėshtė edhe pėrkufizimi I kėshillit gjykues, si ent gjykimi zakonoro-juridik, si gjyq popullor gjykatė drejtėsie, ku ndahet drejtėsia: betime, rregullime pronėsoro-juridike, pajtime gjaqesh, gjykime veprash penale, rregullime problemesh finansiare, gjykime dhe ekzekutime administrativo-pronėsore, rregullime problemesh familiare, martesore, trashigimore, etj., - si formė e juridiksionit shtetėror nė Kosovė derisot nė shek. XXI. - Pėrmes 12 Pleqve, apo 12 Prijėsave tė 12 Fiseve, si Paria e 12 fiseve shqiptare nė fjalė, u formua si gjykatė popullore me emėrtimin - Pleqnia Plakonia Kuvendi I Pleqve shqiptarė.
Plakonia shqiptare e sotme, si forum zakonor juridiksional, na pėrkujton Plakoninė illiro-pellgaze tė lashtė Gjykimi me 12 Pleq, apo Betimi me Njėzetekatėr (nga dy prijėsa-princa pėr ēdo fis), ėshtė edhe sot nė shprehjet shqipe si: "Njėqint gjaqe bėhen dhe nė fund nuk kanė care pa u ulė nė ēergė me 12 Pleq nė Plakoni / Duhet patjetėr me dalė nPlakoni / Beja bahet me 12 Pleq edhe me 24 / Qysh ta ndanė Pleqnia nuk guxon me luejtė / Ta bajė benė me 24 / etj. Pakonia shqiptare ka rregulluar problematikėn ekzistenciale si njė Gjyq i Popullit nė funksion edhe nėn shtete e pushtete tė huaja shekullore.
Mythologjia illiro-pellgazgjike, si trashigimi etnogjenetike reale pasardhėse deri tek shqiptarėt ballkanik, ėshtė pėrciellė me pėrkushtim tė plotė nga mythi deri tek Realja respektivisht, duke I spjeguar ethymologjikisht 12 zotat e Lashtėsisė.
Ndėrsa, sa pėr kuriozitet linguistik, pėr ta shikuar e ndjerė natyrėn e gjuhės, se tė kujt janė vėrtet, zotat e antikuitetit, tė shohim pėrėnditė greke tė kohės: Hypsistos (zoti I qiellit), Chthonios (zoti I nėntokės), Moiraia (Athena), Grairae, Graces (grekėt e sotėm), Melaina (Afrodita), Teleia (e begatisė), Hesperidea, Leukothea, Letos, Hestia, Eileithyia etj.(Zotat e grekėve sipas Karl Kerenyi-t). A nuk janė kėta zota grek, si emėrtime tė natyrės sė gjuhės greke, qė dallojnė nga zotat illiro-pellgazgjik?
Natyra e gjuhės preokupon tė rishqyrtojė linguistikėn me mėnyrat fono-morfologjike e semantike, nė emėrtimet e lashtėsisė, si rishqyrtim I Historisė!.