-
Etore.
User deleted
Kornel Nepoti Cornelii Nepotis (100 p.e.s - 27 p.e.s) Ėshtė historian dhe shkrimtarė romakė me prejardhej nga Langobardia. Ai jetoi nė Romė por rrinte largė jetės politike e administrative romake. Ishte mik i Ciceronit, poetit tė shquar Katulit dhe pronarit tė njohur romak Pompos Atikut. Jeten e tij ja kushtoi studimeve letrare dhe historike. Nga veprat e shumta tė tij deri nė ditėt tona (2005) janė ruajturnjė numėr i vogėl. Ndėrveprat e tija tė mėdha qė tani nuk gjendet mė ishte "Chronica" (Kronika) e shpėrndarė nė tre libra dhe qė paraqesin njė pėrmbajtje kronike tė historisė botėrore tė asaj kohe. Kronikat tregoin nga koha mitologjike e Greqisė e deri te ditėt e viteve nė tė cilat jetoi autori. Po ashtu njė pjesė e veprės sė tij "De viris illustribus" (Mbi njerzit e shquar) qė pėrbėhej nga 16 libra nzuk gjindet mė. Pjesa e ruajtur e kėsaj vepre bėnė fjalė pėr prirėsit shquar tė huaj (Liber de exeellentibus ducibus exteranum gentium) dhe nė tė janė prezentuar 25 biografi tė komandantėve ushtarakė qė nė pėrgjithėsi kėto janė biografi tė ushtarėve grekė.
Nepoti shkroi edhe biografin e Katonit (Vita Catonis) dhe tė Ciceronit (Vita Ciceronis) si dhe veprė "Exempla", njė koleksion anekdodash historike dhe kuriozitetesh tė vjetra tė shpėrndarė ė sė paku pesė libra
Nepotini nė bografitė e shkruara gjatė pėrshkrimit tė jetės sė personazheve ėshtė i pėrciptė, dhe jo rrallė nuk rrespekton rendin kronologjikė tė fakteve dhe nuk i dokumentonė shkrimet e tij shpeshė. Pėr kėto shkaqe edhe puna e tij nuk ka pasur ndonjė vlerė tė madhe historike.
Nepotini nė vepren Vitae (Jetėt) pėrmend Epirin tėrthorazi duke treuar nė librin e XXV Atticus se si Pompon Atiku nuk kishte ndonjė pro nė Itali porse tė gjitha financimet i rrjedhnin nga Epiri dhe pasuria nė Romė.
Pubėl Vergil Maroni (70 p.e.s. - ?) Pubėl Vergili Maroni ishte njė poet romak, u lind afėr Mantovės nė vitin 70. Vergili studioi pėr retoriken dhe filozofin nė Romė. Vitet e fundit tė jetės sė tij i kaloi nė Napoli ndėrsa vdiq nė Brundisi gjatė kthimit tė tij nga Greqia. Ndėr veprat mė tė hershme tė Vergilit, mė e rėndėsishmja ėshtė "Bucolica" (Kėngė baritore). Vepra tė tjera tė rėndėsishme tė kėtij autori janė edhe "Eclogae" (Vjersha tė zgjedhura), "Georgica" (Poem mbi bujqėsin), dhe poema epike kushtuar Oktavian Augustit "Aeneis"
Virgili nė veprėn e tij "Bacolica" shpeshė pėrdorė realizma tė kohės nė tė cilėn jetoi ndėrsa nė poemėn "Georgica" mund tė shihet dashuria e sinqertė e tij pėr natyrėn dhe bujqėsin dhe bėnė pėrpjekje pėr tė pėrgjithėsuar njohuritė mbi ekonominė fshatare. Nė vepren e tij "Eneiden" ("Iliada" e "Odisea" romake) tregon pėr peripecitė e udhėtimit tė heroit trojan Eneut, i cili pėrpara se tė arrinte nė Lat pėr tė formuar gjoja mbretėrin e tij nė tokėn latine qėndroi pėr pak ditė edhe nė Butrint. Kjo poemė mbeti e papėrfunduar dhe u botua vetėm pas vdekjes sė autorit.
Nė veprn e Vergilit e gjejmė njė stil tė bukur, njė varg melodioz dhe njė gjuhė tė punuar.
Lukani (M. Annaei Lucani, 3 nėntor 39 - 30 prill 65) dijetari romak, nipi i filozofit tė shquar Seneka, u lind nė Kordovė. Nga studiuesit e krijimtarisė sė autorėve romak llogaritet tė ketė qenė qė nė fėmijėri i pjekur dhe inteligjent. Lukani i ndoqi mėsimet tek dijetarėt mė tė mėdhenj tė kohės . Si i ri shkroi poemėn mbi luftėn e Trojės, tė njohur si "Iliaca" . Po ashtu ai nė moshė tė re shkroi vjershėn "Catachtonion" e cila i kushtohej njė heroi tė panjohur qė kishte zbritur nė botėn tjetėr. Lukani pasi qė kreu njė kurs perfeksionimi qė mbahej atėbotė nė Athinė, pranoi ftesėn e Neronit. Me kėtė ai hynte nė rrethin e ngushtė tė Neronit . Pjesėmarrja e Lukanit nė komplotin kundėr Neronit e shndėrroi nė armiqėsi. Pas dėshtimit tė komplotit, Lukani dėnohet me vdekje mė 30 prill tė vitit 65.
Lukani shkroi disa vepra ndėr tė cilat, nga studiuesit si mė e mira merret "Pharsalia" . Kjo vepėr ėshtė e vetmja vepėr e ruajtur deri nė ditėt tona.
Paterkuli (C. Vellei Paterculi rreth 19 p.e.s. - rreth 6-9 e.s ) ėshtė njė autorė pėrfaqėsues i literaturės sė oborrit perandorak tė Romės. Paterkuli u lind nė Kapua rreth vitit 19 p.e.s. ai pėr njė kohė tė gjatė ishte ushtarakė. Gjatė kėsaj kohe shėrbeu nė ekspedita tė ndryshme tė udhėhequra nga perandori Tiberi dhe shkroi veprėn "Historia Romana" (Historia e Romės). Me zgjedhjen e tij senator, ai filloj karieren e tij politike qė mė vonė i solli edhe titullin e pretorit.
Nė veprat letrare tė tij pėrshkruhen ngjarjet e gjithė historisė sė Romės deri nė vitet e 30-ta. Po ashtu nė veprat e tij, ky autor jepė disa tė dhėna tė rėndėsishme pėr kryengritjen e madhe qė kishte pėrfshirė ilirin nė viteve 6-9 p.e.s.
Valer Maksimi (Valerii Maximi) jetoi rreth viteve 10-40. Valer Maksimi ishte njė shkrimtar romak i kohės sė perandorit Tiberi.
Pėr jetėn e tij dihet shumė pak, tė vetme tė dhėna janė konkludimet nga vepra e tij e titulluar "Factorum et dictorum memorabilium" (Ngjarje dhe thėnie tė shėnuara). Kėtė vepėr autori i kishte kushtuar perandorit Tiber. Nė bazė tė studiuesve tė veprės sė tij del se ai duhet tė ketė kaluar jetėn nė varfėri dhe se kishte marrė ndihma nga Sekst Popeu (konsull nė vitin 14). Maksimi si duket kėto ndihma i kishte marrur edhe nė Azi gjatė kohės sė prokonsulatės sė Popeut rreth vitit 27. Me kthimin e tij nga Azia, a i filloi tė krijoj veprėn e lartpėrmendur, nė tė cilėn paraqet histori shkruesit mė tė pėrmendur latinė e grekė.
Kurt Rufi Q. Curti Rufi (jetoi nė shekullin e I-rė) Mbi jetėn e historianit romak qė jetoi e punoi nė kohėn e perandorit Klaudi I, studiuesit kanė supozime tė ndryshme, mirpo tė dhėna tė sakta nuk ka. Dihet se Rufi shkroi historin e Aleksadrit tė Madhė (Historiarum Alexandri Magni Macedonis) rreth viteve 41-44. Ai nė veprėn e tij tė vleshme pėr stdime paraqet faktet nė forma tė theksuara retorike.
Gai Plin Sekundi C. Plini Secundi (rreth 23/24 - gusht 79) I quajtur Plini plak, pėr dallim nga nip i tij Gai Plini Sekundi i Riu, ishte shkrimtar dhe burrė shteti. U lind nė Novum Komum, tė Italisė sė veriut diku nė vitin 23 ose 24. Gjatė jetės sė tij, punoi nė zyre tė ndryshme tė larta shoqėrore dhe ushtarake tė perandorisė romake. Plini plak shėrbeu edhe si prokurator perandorak nė Spanjė dhe nė provinca tjera. Nė vitin 79 ai komandonte flotėn romake nė Mizenum tė Kampanjės mirėpo nė gusht tė po kėtij viti bie viktimė e katastrofės sė madhe tė shkaktuar nga shpėrthimi i Vezuvit.
Plini plakė ėshtė autor i disa veprave tė cilat kanė karakter tė shumė llojshėm. Njė pjesė e veprave, kryesisht veprat mbi retorikėn, mbi artin ushtarak, mbi historinė dhe filologjinė kanė humbur. Fatbardhėsisht nga veprat e tij ėshtė ruajtur punimi i fundit i cili ishte sipas studiuesve mė i madhi i tij. Kjo vepėr e quajtur "Naturalis Historia" (Historia e natyrės) pėrbėhet nga 37 libra. Nga studiuesit merret si enciklopedi e njohurive tė asaj kohe mbi natyrėn.
Nė veprėn e tij qė i ka qėndruar kohės, ka shumė tė dhėna gjeografike dhe ekonomike tė Ilirisė. Po ashtu nė kėtė vepėr gjejmė edhe tė dhėna tė pėrgjithshme mbi shoqėrinė ilire.
Sekst Jul Frontini (shkurt: Julii Frontini) jetoi afėrsisht gjat viteve 40 - 103 tė erės sonė, ishte njė ushtarak, burrė shteti, autorė dhe inxhinier romak.
Sipas studiuesve Sekstus ka lindi diku rreth vitit 40-tė. Gjatė jetės sė tij shėrbeu nė nivele tė lata shtetėrore. Nė vitet Frotini ja kishte arritur tė bėhet pretor. Pas konsullatės, tė cilėn e arriti pėr tė parėn herė nė kohėn e Vespasianit u dėrgua nė Britani (vitet 76-78) si sundimtar i saj. Nė kohėn e sundimit tė Nervės u bė rishtas konsull dhe nė vitin 97 inspektor i ujėsjellėsve nė Romė. Pėr tė treten herė u bė konsull nė vitin 100. Data e saktė e vdekjes sė tij ende nuk dihet por llogaritet tė jetė diku nė vitin 103.
Gjatė jetės sė tij, siē ishte zakon tek personat e tillė edhe Frotini shkruante. Nga kėto shkrime, dihet se janė ruajtur vetėm dy vepra: "Deaqis urbis Romanae" (Mbi ujėsjellėsit e qytetit tė Romės) e shkruar mė 97 dhe "Strategematon" (Dinakėritė luftarake).
Nga stratagjemat e Frontinit ndeshim nė mes tjerash tė dhėna edhe pėr manovrimet luftarake tė mbretit tė molosėve Arrybės, si dhe tė Aleksandėrit dhe Pirros sė Epirit, nė luftėrat e tyre kundėr ilirėve dhe romakėve.
M Kornel Taciti Cornelii Taciti (55 - 120) Taciti ishte njė shkrimtar dhe magjistrat romak. Ai kaloi gati gjithė jetėn e tij nė Romė dhe shkroi njė sėrė veprash. Ndėr veprat mė tė pėrmendura tė tij janė: "Dialogus de oratoribus" (Dialogu mbi oratorėt) njė jetėshkrim i Agrikolės; "Germania", vepėr me tė dhėna tė shumta mbi germanėt; "Historitė" dhe "Analet".
Nga veprat e fundit, qė nga studiuesit llogariten si veprat mė tė mėdha tė tij, deri nė ditėt tona kanė disa vepra tė dėmtuar. Megjithatė nga kėto vepra mund tė kuptohet se ai kishte zgjedhur njė lėndė tė gjerė pėr historinė e Romės me ngjarje ė shumta, nga luftėrat gjerė tė skandalet e intrigat. skema e kėtyre veprave ndjek njė rend kronologjik.
Taciti po ashtu nė veprat e tij duke pėrshkruar ngjarjet, tregon edhe pėr pjesėmarrjen nė to tė legjioneve dhe tė funksionarėve tė Ilirikut.
Gai Sueston Trankuili (70 - 160) shkurt Suetoni ėshtė njė biografi shkruesi, autor romak.
Nė pėrmbledhjen e tij "Biografia e perandorėve" ai ka dhėnė shėnime tė rėdėsishme mbi luftrat e zhvilluara nė trojet e Ilirisė..