-
Eni.
User deleted
Fjalimi i Prof.Dr. Ahmet Davutoglu, Ministėr i Punėve tė Jashtme tė Republikės sė Turqisė, nė Konferencėn Ndėrkombėtare mbi trashėgiminė Osmane e mbajtur nė Sarajevė.
Pėr perėndimorin ose ndonjė diplomat nga njė pjesė tjetėr e botės, ēėshtja e Bosnjės ėshtė ēėshtje teknike Pėr neve kjo ėshtė rrėfim pėr jetė a vdekje! Kjo ėshtė aq me rėndėsi! Integritetit territorial i Bosnje Hercegovinės pėr neve ėshtė nė tė njėjtėn masė i rėndėsishėm sikur qė ėshtė i rėndėsishėm edhe integriteti territorial i Turqisė. Prosperiteti dhe siguria e Sarajevės pėr neve ėshtė me rėndėsi po aq sa ėshtė i rėndėsishėm edhe prosperiteti dhe siguria e Stambollit kjo nuk ėshtė ndjesi dhe pėrgjegjėsi vetėm e njė shtetari, kėto janė ndjenja dhe emocione tė secilit individ turk qė jeton nė cilin do vend tė Turqisė.
Tė nderuar miq, vėllezėr dhe motra,
Para sė gjithash dėshiroj tė falėnderoj organizatorėt, qė mė mundėsuan qė t'ju drejtohem juve tė pranishėm. Java e kaluar pėr mua ishte tepėr e ngarkuar. Isha nė Irak, Siri dhe Cyrih, pėr arsye tė shumta. Ndėrsa dje pas njė dite tė gjatė nė Irak, nė shtėpi u kthyem rreth orės tre tė mėngjesit, dhe vetėm pas tri orėve pushim arrita nė Sarajevė. Shumė njerėz ishin tė befasuar. Ata mė thanė: 'A nuk isha i lodhur?' Kur arrita nė Sarajevė, posaēėrisht nė Bashqarshinė e vjetėr, u mbusha i tėri me energji. Sepse shpirti i Sarajevės, shpirti i Bashqarshisė ėshtė frymėzimi i historisė sonė. Historisė tonė tė pėrbashkėt.
Sarajeva nuk ėshtė qytet i rėndomtė. Patjetėr se duhet ta kuptoni kėtė frymėzim, dhe pastaj do ta kuptoni edhe Bosnjė Hercegovinėn, pra do ta kuptoni edhe civilizimin ballkanik. Pa e kuptuar Sarajevėn nuk mundė tė kuptoni historinė e Ballkanit, nuk mundė tė kuptoni kulturėn e Ballkanit.
Bosnjės i duhet suksesi!
Para se t'i prekim detalet e kėsaj kulture ballkanike, historinė dhe gjeografinė, do tė kisha dashur qė t'i uroj Bosnjė dhe Hercegovinės pėr dy arsye: Njėra ėshtė, Bosnja dhe Hercegovina ėshtė bėrė anėtare e pavarur e Kėshillit tė Sigurimit tė Kombeve tė Bashkuara nga viti i ardhshėm, ndėrsa Turqia plotėsisht e ka pėrkrahur Bosnjė dhe Hercegovinėn nė Kėshillin e Sigurimit tė Kombeve tė Bashkuara, sepse kjo ėshtė tregues i fuqisė sė Bosnje dhe Hercegovinės. Ndėrsa ne do tė vazhdojmė tė pėrkrahim Bosnje dhe Hercegovinėn kudo nė botė. Urimi i dytė, shkon pėr fitoren e reprezentacionit tė Bosnje dhe Hercegovinės. Bosnja dhe Hercegovina e ka mundur Turqinė. Kjo do tė thotė se ne e kemi mundur veten. Kur e kam shikuar ndeshjen e fundit me Bosnjėn, mė besoni, zemra ime ishte ndarė nė dysh. Nuk u ndjeva fatkeq pasi qė humbėm. Hera e parė ishte qė nuk mė erdhi keq pse humbėm. Ngase Bosnjės i duhet suksesi! Pėr shkak tė vetėbesimit ky Kampionat Botėrorė pėr juve ėshtė mė se i nevojshėm. Shpresojmė pėr njė sukses mė tė madh tė Bosnje dhe Hercegovinės nė Afrikėn Jugore: do tė lutemi, do tė bėjmė tifozllėk pėr tanėt.
Ballkani: qendėr apo periferi e Evropės?
Tash, vijmė te tema, kultura e Ballkanit. Duke pasur para sysh se kjo ėshtė mbetje e Perandorisė Osmane do t'i shtroj dy pyetje: Ēka ėshtė ajo karakteristikė e Ballkanit qė e veēonė kėtė regjion dhe cilat janė ato karakteristika tė njohura tė shtetit osman nė historinė Ballkanit dhe nė historinė botėrore? Veēoritė tė cilat e shquajnė Ballkanin nė princip shfaqen pėr shkak tė gjeografisė sė saj nė relacionet afro aziatike, ndėrsa edhe historia e saj ėshtė e lidhur ne gjeografinė e saj. Mundė tė identifikohen tri karakteristika pėr Ballkanin: E para ėshtė regjioni ballkanik ėshtė tampon zonė gjeopolitike, nė gjeopolitikė rėndom nė tė shikohet sikur njė tampon zonė. Tampon zona e kalimit nga Evropa nė Azi, nga Baltiku nė Mediteran, madje edhe deri nė Afrikė nga veriu nė jug, nga lindja nė perėndim kjo ėshtė njė zonė gjeopolitike, tampon zonė, zonė e transporteve. Do tė vijė mė vonė deri te kjo dhe tė theksoj se ēka do tė thotė kjo, dhe pėrse ėshtė e rėndėsishme.
Pėrse kjo karakteristikė ka ndikim nė historinė e Ballkanit. Karakteristika e dytė ėshtė ajo gjeo ekonomike. Regjioni i Ballkanit ėshtė regjion i transporteve (transaksioneve) nė kuptimin gjeo ekonomik. Qė nga koha e civilizimit grek, civilizimeve tė lashta, regjioni ballkanik ėshtė regjion i shkėmbimeve nga deti nė rrugėt tokėsore tė Evropės, Evropės Lindore, nga lindja nė perėndim ka qenė dhe mbetet hapėsirė e shkėmbimit gjeo ekonomik. Karakteristika e tretė e Ballkanit ėshtė se regjioni ballkanik ishte regjion i ndėrveprimit gjeo kulturorė. Disa kultura kanė qenė tė ndikuara reciprokisht nė Ballkan, migrimet e shumta, popujt e ndryshėm kanė ardhur dhe janė pėrzier me njėri tjetrin. Regjioni me karakteristika tė kėtilla. Me kėto tri karakteristika: tampon zona gjeo politike, zona gjeo ekonomike e bartjes sė interaksioneve kulturore ju i keni dy alternativa tė ardhmėrisė nė histori: mundė tė jeni ose qendėr e politikės botėrore ose duhet detyrimisht tė bėheni viktimė e konkurrencės botėrore dhe tė mbeteni periferi e ndonjė fuqie tjetėr. Prandaj Ballkani ose ėshtė njė rrėfim i suksesshėm ose tregim i mos suksesit dhe viktimė e kėsaj konkurrence. Nė histori, pėr shkak tė kėtyre karakteristikave, sot pėr shembull, kur flasim pėr Ballkanin, rėndomtė mendojmė se regjioni i Ballkanit ėshtė periferi e Evropės, jo qendėr e Evropės, por periferi e Evropės. A ėshtė regjioni Ballkanik me tė vėrtetė periferi nė kuptimin gjeografik? Jo! Nė tė vėrtetė, regjioni ballkanik ėshtė mu nė mesin e njė ndėr qendrave mė strategjike tė afro Azisė. Pse ai konsiderohet i tillė, pse kemi njė perceptim tė tillė periferik?
Historia Osmane ėshtė histori e Ballkanit
Nėse fjala vjen, do tė pyesnim Mehmed pashė Sokoloviqin, ai nuk do t'ju thoshte se Sarajeva apo Selaniku janė periferi tė shtetit Osman, ose periferi e Evropės. Ai do tė konsideronte se kjo pikėrisht ėshtė qendra e ēdo gjėje. Kjo ishte e saktė. Prandaj, shikojeni historinė! Shteti i parė grek, shtet imperial do tė mund tė thoni, qė ka lindur nga regjioni i Ballkanit ishte perandoria e Aleksandrit. Ai ka lindur nė Ballkan.
Ajo perandori ėshtė shfaqur nė Ballkan, po qendra e Perandorisė sė Aleksandrit nuk ishte Ballkani. Nė Perandorinė Romake, si nė atė lindore apo perėndimore, regjioni i Ballkanit ishte periferi: perandori romak nė Ballkan do tė qėndronte vetėm atė ditė kur do tė merrte vendimin pėr ndonjė sulm ushtarak ose gjatė pėrgatitjeve pėr vajtjen nė Azi. Ai regjionin ballkanik nuk e ka konsideruar qendėr. Pėrjashtimi i vetėm gjatė historisė nė kėtė kuptim ishte shteti Osman. Gjatė shtetit Osman, kjo pjesė, regjioni ballkanik, ėshtė shėndrruar nė qendėr tė politikės botėrore. Kjo ėshtė periudha e artė e Ballkanit. Unė kėtė nuk e them pse ne jemi pasardhės tė trashėgimisė osmane, por sepse kjo ėshtė njė e vėrtetė historike.
Kush e ka drejtuar politikėn e shek. 16? Paraardhėsit tuaj! Nuk ishin ata tė gjithė turq! Disa ishin me prejardhje sllave, disa shqiptare, disa madje disa edhe me prejardhje greke tė konvertuar. Kėta janė ata qė drejtuan politikėn botėrore. Mehmed pashė Skoloviqi ėshtė njė shembull i mirė.
Sikur mos tė ishte shteti Osman Mehmed pashė Sokoloviqi do tė ishte njė i varfėr, i prapambetur, fshatarė serb qė ndoshta do tė kishte njė fermė tė vogėl ose diēka tjetėr nė atė kohė, nė atė pjesė tė botės. Duke iu falėnderuar shtetit Osman, ai arriti tė bėhet lider nė politikėn botėrore. Prandaj, historia osmane ėshtė histori e regjionit tė Ballkanit. Kjo ėshtė histori e rolit qendrorė tė Ballkanit nė politikėn botėrore.
Dhe kėtu nuk bėhet fjalė vetėm pėr aspektin politik. Tė gjitha rrugėt kryesore kanė kaluar nėpėr Ballkan atė kohė. Selaniku ėshtė bėrė qendėr e aktiviteteve ekonomike. Para kėsaj Selaniku ishte njė qytet i vogėl, por nė kohėn osmane Selaniku ėshtė bėrė qendėr kryesore tregtare. E gjithė tregtia e Mediteranit zhvillohej nė pėr mes Selanikut. Pėrcillni migrimet e hebrejėve, do tė mundė t'i kuptoni rrjedhat e parave. Pse Selaniku ėshtė bėrė qyteti me bashkėsinė mė tė madhe tė hebrejėve nga shek 16 deri nė shek. 18, duke vazhduar edhe nė shek. 19, ku njė numėr i rėndėsishėm i popullatės ishin Hebrejėt.
Ēfarė veprimtarie ata zhvillonin atje? Merreshin me aktivitete bankare dhe zhvillonin tregtinė. E gjithė tregtia nga Selaniku drejt veriut, euro Azisė, ekonomisė mediterane, ekonomisė euro aziatike, ėshtė administruar nga Selaniku dhe Stambolli. E njėjta gjė mundė tė thuhet edhe pėr Beogradin. Nė shekullin e katėrmbėdhjetė Beogradi ishte vetėm njė qytet i vogėl pėr mos tė thėnė fshat. Mirėpo gjatė kohės sė shtetit Osman ėshtė bėrė qytet kryesorė, shumė i rėndėsishėm, me Danubin nė qendėr tė Evropės, nė kuptimin ekonomik, atė kulturorė, ku ishin tė ndėrtuara me qindra kisha dhe xhamia. Sarajeva ėshtė befasia, si njė miniaturė e kėsaj trashėgimie. Nėse e kuptoni Sarajevėn, mundė tė kuptoni gjithė historinė osmane, sepse mundė tė thoni:ekzistojnė njerėz tė cilėt nėse i kuptoni, do t'i kuptoni edhe shekujt
Nėse e njihni Hegelin, do tė kuptoni mentalitetin gjerman tė shek. XIX. Kjo ėshtė krahas ndonjė prototipi tė mentalitetit tė tėrėsishėm. Gjithashtu, Sarajeva ėshtė prototip i civilizimit osman. Sarajeva ishte prototip i zhvillimit tė Ballkanit. Ngjashėm me kėtė, mė vonė Mehmet Ali Pasha ishte shqiptarė. Ai jo vetėm qė u bė njė nga figurat udhėheqėse tė shtetit osman nė atė kohė, ai nė tė njėjtėn kohė ėshtė edhe themelues i Egjiptit modern. Sikur mos tė ishte tradita osmane, Egjiptasit nuk do tė kishin parė nje shqiptarė nė jetėn e tyre, e mos tė flasim pėr njė Mehmed Ali Pashė, nje personalitet intelegjent qė ka jetuar diku nė Ballkan. Prandaj personalitetet elitare janė prototipe tė ati civilizimi. Ēfarė ne mund tė mėsojmė nga e gjithė kjo? Regjioni i Ballkanit e ka ardhmėrinė e tij pėr shkak tė kėtyre faktorėve gjeo politik, gjeo kulturorė dhe gjeo ekonomik: ose regjioni ballkanik do tė jetė qendėr e botės ose do tė mbetet viktimė e ēdo gjėje.
Frymėzimi i Sarajevės ėshtė frymėzim pėr koegzistencė
Pse pas shekullit tė 19 regjioni i Ballkanit ėshtė ndarė dhe qė nga ajo kohė sa herė qė flasim pėr Ballkanin, flasim pėr ndarje, pėrplasje dhe tė ngjashme. Nuk flasim pėr civilizim, sepse mungesa e interaksionit gjeo kulturorė nėnkupton pėrplasje tė kulturave. Mungesa e shkėmbimeve gjeo ekonomike do tė thotė stagnim ekonomik. Mungesa e fuqisė dhe pushtetit politik do tė thotė ekzistimi i tampon zonės pėr tė gjitha konfliktet e mundshme. Tash ėshtė koha e ringjalljes, kur sėrish do tė zbulojmė shpirtin e Ballkanit.
Cilin tip tė politikės do tė duhej tė implementonim mė qėllim qė tė arrijmė kėtė?
E para, si ta shėndrrojmė tampon zonėn gjeo politike tė regjionit tė Ballkanit nė mėnyrė qė mos tė mbetet viktimė e konflikteve patjetėr duhet tė krijojmė ndjenja tė pėrbashkėta tė bashkimit nė regjionin tonė. Detyrimisht duhet tė forcojmė bashkėpunimin regjional dhe ndjesinė e pėrbashkėt regjionale. Nėse e shikoni historinė, ne jemi qenie njerėzore, nuk jetojmė nė parajsė. Krahas historisė qeniet njerėzore janė serioze ose historia ėshtė serioze krahas qenieve njerėzore. Ne nuk jemi kafshė, na takon neve tė vendosim qė tė bėjmė diēka. Gjithashtu historia ėshtė serioze dhe varet se prej cilės pjesė tė historisė do tė zgjedhin nė mėnyrė qė sot ta interpretoni atė.
Historia e Ballkanit nuk ėshtė histori vetėm e konflikteve, gjatė shekujve 15 19 historia e Ballkanit ishte rrėfim i suksesit. Ne mundė serish ta vendosim kėtė sukses duke krijuar autoritetin e ri regjional nėpėr mes avancimit tė ri tė koegzistemcės multikulturore dhe zonės sė re ekonomike. Koegzistimi multikulturorė ėshtė shumė i rėndėsishėm. Sepse ngritja e civilizimit mundė tė kuptohet vetėm nėse analizojmė strukturat e qyteteve dhe jetėn kulturologjike nė ato qytete.
Nėse njė qytet ėshtė homogjen, kjo do tė thotė se ai civilizim nuk ėshtė i shumėllojtė dhe i pasur. Nė periudhėn para perandorisė Romake, qyteti i Romės ishte plot romak, mirėpo mė vonė kur u vendos Perandoria Romake, Roma u shėndrrua nė njė qytet kozmopolit. Nė Ballkan, ndodhi e njėjta e gjė, Stambolli dhe shumė qytete tė tjera, ishin multikulturore, ku jetohej bashkėrisht. Mu pėr kėtė pasurim tė fuqishėm kulturologjik ndodhi rritja e ndikimit tė ndėrsjellė.
Regresi ėshtė provokim. Ajo qė ndodhi nė vitet e 1990 ta, ata qė organizuan masakrat nė Srebrenicė dhe gjatė tėrė Bosnje dhe Hercegovinės ishin barbarė tė cilėt nuk dėshironin tė tolerojnė dallimet nė kuptimin kulturologjik. Frymėzimi i Sarajevės ėshtė shpirti i koegzistencės, frymėzim pėr njė jetė tė pėrbashkėt.
Parametrat themelore tė politikės sė jashtme tė Turqisė?
Pėrse Turqia duhet tė luaj njė rol aktiv? Pse unė kam ardhur nė Bosnje brenda njėzet e katėr orėve? Sepse Bosnja ėshtė nė njė etapė shume kritike transformuese. Dėshirojmė tė tregojmė solidaritetin tonė me Bosnjėn dhe Hercegovinėn. Dėshirojmė tė tregomė se ne jemi kėtu? Ne jemi me Boshnjakėt dhe edhe mė tutje do tė jemi me boshnjakėt.
Pse ky tranzicion ėshtė shumė i rėndėsishėm? Sepse integriteti territorial i Bosnje dhe Hercegovinės, uniteti politik i Bosnje dhe Hercegovinės duhet tė mbrohet me qėllim qė tė kemi siguri nė regjionin tonė. Nėse Bosnja dhe Hercegovina nuk ėshtė e sigurt dhe stabile, nuk mundė tė kemi siguri dhe stabilitet nė Ballkan. Vizioni i Turqisė pėr kėtė regjion ėshtė qė pėrsėri tė vendoset regjioni i ri ballkanik i mbėshtetur nė mirėkuptim dhe dialog, Zgjidhja e ēėshtjeve me dialog politik do tė ngrit raportet ekonomike dhe kulturore tė koegzistencės dhe harmonisė.
Gjatė viteve tė nėntėdhjeta tė shekullit tė kaluar jemi ballafaquar me shumė vėshtirėsi nė Bosnje dhe Hercegovinė, Kosovė, Maqedoni dhe kur kėto vėshtirėsi u paraqitėn kėta njerėz ku i drejtuan fytyrat e tyre, Boshnjakėt, shqiptarėt e Maqedonisė, Kosovarėt? Nė cilėn drejtim lėvizėn ata? Drejt Turqisė? Ky ėshtė njė relacion historike. Mė lejoni qė t'ju sjell analogjinė tė cilėn e pėrmenda nė fillim tė kėtij fjalimi. Karakteri i tampon zonės politike, interaksionit gjeo kulturorė dhe shkėmbimet gjeo ekonomike janė tė njėjtat karakteristika tė Irakut dhe Afganistanit.
Pse patėm probleme nė Jugosllavi, nė Bosnje dhe Hercegovinė, nė Irak dhe Afganistan? Sepse tė gjitha kėto shtete ishin mini modele tė kėtyre regjioneve. Bosnja dhe Hercegovina ėshtė njė miniaturė e Ballkanit. Keni boshnjakėt, katolikėt dhe ortodoksėt, kroatėt dhe serbėt jetojnė si njė miniaturė nė Ballkan. Gjithashtu edhe Iraku ėshtė njė lloj i vogėl i Lindjes sė Mesme: Arabėt, Turkmenėt, shiat, sunit etj. Afganistani ėshtė njė model i vogėl e Kaukazit ose Azisė Qendrore: Taxhikėt, Pashtėt, Hazerėt Prandaj kėto vende janė shumė tė rėndėsishme. Nėse me to mundė tė udhėheqin me pėrgjegjėsi, do ta drejtoni edhe regjionin. Nėse nuk keni sukses, do tė keni krizė regjionale.
Bosnja dhe Hercegovina ėshtė pėrgjegjėsia e jonė!
Ēfarė ėshtė Turqia? Turqia ėshtė njė Ballkan i vogėl, njė Lindje e Afėrt e vogėl, ose njė Kaukaz i vogėl. Ne kemi mė shumė boshnjak qė jetojnė nė Turqi se sa nė Bosnje. Mė shumė shqiptarė jetojnė nė Turqi se sa nė Shqipėri, mė shumė gruzijanė, ēeēen, abkazian, jetojnė nė Turqi se sa nė Gruzi, Ēeēeni, Abkazi Kemi edhe kurd, arab, turq sė bashku. Pse e kemi njė konfiguracion tė kėtillė. Pėr shkak tė kėsaj trashėgimie osmane! Pėr tė gjitha kėto kombe myslimane nė Ballkan, Kaukazi, dhe Lindje tė Afėrt, Turqia ėshtė nje lloj mburoje e sigurt, atdhe, sigurisht se po! Mirėseardhjen mė t pėrzemėrt e keni nga ana jonė. Anadolli ju takon juve tė dashur vėllezėr dhe motra nga Bosnja. Por edhe ne jemi tė sigurt se Sarajeva ėshtė e jona.
Kur them se Anadolli ėshtė i juaji, kjo do tė thotė se: nėse dėshironi tė vini ejani! Neve dėshirojmė qė ju tė mbeteni kėtu tė sigurt si tė zotėt e Sarajevės dhe Bosnje dhe Hercegovinės! Pėr kėtė edhe duhet tė jemi tė kujdesshėm. Ajo qė ėshtė duke ndodhur nė Bosnjė dhe Hercegovinė ėshtė pėrgjegjėsia e jonė! Javėn e kaluar i kemi intensifikuar pėrpjekjet tona lidhur me Bosnje dhe Hercegovinėn.
Kur e takova Hillari Klintonin nė Cyrih lidhur me ēėshtjen armene, e kam ngritur edhe ēėshtjen e Bosnjės. Mė tepėr kemi biseduar pėr Bosnjėn se sa pėr ēėshtjen armene nė Cyrih. Pastaj kryetari Haris Silajxhiq erdhi nė Ankara ku patėm shumė aktivitete javėn e kaluar, dhe tani kam ndryshuar tėrė agjendėn time pėr tė prezantuar nė Sarajevė, nga kėtu udhėtoj pėr Shqipėri. Njė diplomat perėndimor pyeti: pse po bėni njė "desant" lidhur me kėtė ēėshtje? Thėnė ndryshe pse po pėrziheni nė Bosnje dhe Hercegovinė, sikur parashutist, pėrnjėherė, brenda javės? Ndėrsa unė ambasadorit tona qė ma solli kėtė lajm i thash qė t'i pėrgjigjet: Ne nė Bosnje nuk kemi shkuar me parashutė, por me kuaj, dhe atje kemi qėndruar me boshnjakėt duke e ndarė ardhmėrinė e pėrbashkėt. Po, ēdo gjė qė do tė ndodhė nė Ballkan, Kaukaz, dhe Lindjen e Afėrt ajo ėshtė edhe problemi ynė. Unė njė dit jam nė Azerbajxhan, ditėn tjetėr nė Irak, si ministėr i punėve tė jashtme ēfarėdo qė do tė ndodhė ajo ėshtė nė agjendėn dhe programin tonė tė politikės sė jashtme.
Nėse nuk punojmė do ta paguajmė ēmimin!
Kur ulem nė Ankara dhe shikoj rrethin prej njėmijė kilometra, aty gjinden 23 vende tė gjitha ato vende janė fisi jonė dhe presin diēka nga ne. Nėse bėjmė rrethin prej tremijė kilometra, na paraqiten 72 vende dhe pėr ēdo ditė nė sektorin tonė tė ministrisė mundė tė duket ndonjė lajm nga ēdo njėri nga kėto vende qė aty pėr aty ndryshon orarin tonė. Nė qershor isha nė Afganistanin veriorė, nė Mazarisheriff, Belhu, Xhamxheniz. I vizituam gjashtė qytete. Diplomatėt perėndimorė rėndomė e vizitojnė Kabulin dhe kthehen mbrapa. Vetėm, ministri turk mundė tė vizitoj gjashtė qytete nė Afganistan pa vėshtirėsi. Krahas Bosnjės, Afganistani ėshtė vendi ynė. Unė nė Afganistan nuk ndihem i huaj. Nė Mezarisherif, prefekti i Belhit, ishte ulur pran meje nė takim dhe lirshėm mė thotė: ministėr mė duhet shkolla, spitali, parku. Unė e thirra koordinatorin e TIK - ės dhe e porosita qė t'i shėnoj kėrkesat e tij. Gazetarėt tanė ishin tė befasuar, duke mė thėnė: ai juve ju drejtohet sikur ju tė jeni ministėr afganistanez, apo sikur tė ishte prefekt i Konjės.
Po! Ai konsideron se unė jam i detyruar ta ndihmojė. Pėr atė Turqia ėshtė e madhe, ministri turk kapacitete tė pakufizuara dhe patjetėr se do ta bėjė atė, kjo ėshtė barrė historike. Pas dy tri jave me njė delegacion kam vizituar Sanxhakun, Novi Pazarin. Edhe atje, populli i Sanxhakut, pa e harru edhe pjesėn tjetėr nė anėn malazeze mė thanė: na duhet neve klinika, shkolla, na duhet kjo e ajo. Mendojnė se Turqit janė pėrgjegjės pėr t'i bėrė tė gjitha kėto gjėra. I mjeri turk! Nuk e di se si do t'ia bėjmė, por patjetėr duhet t'i dalim nė ndihmė.
Ata kanė tė drejtė! Pėr ta Turqia do tė thotė diēka. Pėr ta Turqia ėshtė vendi ku mund tė gjejnė mbėshtetje. Populli turk dhe autoritetet shtetėrore turke janė njerėz qė do tė gjejnė zgjidhje. Ne nuk mundė tė dukemi tė dobėt pėr nga perspektiva e tyre. Prandaj, edhe politika e jonė e jashtme duhet tė jetė praktike. Asgjė nuk guxojmė tė injorojmė.
Fjala vjen, ju e dini, Boshnjaku dhe dikush nga Dagestani, janė shumė tė largėt nga njėri tjetri. Ai ėshtė qytetarė rusė, ose Azer nga regjioni Kaspik dhe boshnjak nga Bosnja. Befasia ėshtė se nė apartman nė Turqi, boshnjaku dhe azeri, shqipėtari dhe egjiptiani, jetojnė sė bashku. Mundė tė konsideroni se jeni shumė larg, por nė Turqi jeni nė tė njėjtėn shtėpi, pikėrisht pėr shkak tė kėsaj marrėdhėnie historike. Prandaj, politika e jonė e jashtme ka pėr qėllim tė vendos rend nė tė gjitha regjionet qė na rrethojnė neve: nė Ballkan, Kaukaz deh Lindjen e Afėrt. Sepse, nėse nuk ka angazhim, atėherė ne do tė jemi ata qė punojmė do ta paguajmė ēmimin.
Do ta reintegrojmė Ballkanin!
Pėr perėndimorin ose ndonjė diplomat nga njė pjesė tjetėr e botės, ēėshtja e Bosnjės ėshtė ēėshtje teknike Pėr neve kjo ėshtė rrėfim pėr jetė a vdekje! Kjo ėshtė aq me rėndėsi! Integritetit territorial i Bosnje Hercegovinės pėr neve ėshtė nė tė njėjtėn masė i rėndėsishėm sikur qė ėshtė i rėndėsishėm edhe integriteti territorial i Turqisė. Prosperiteti dhe siguria e Sarajevės pėr neve ėshtė me rėndėsi po aq sa ėshtė i rėndėsishėm edhe prosperiteti deh siguria e Stambollit kjo nuk ėshtė ndjesi dhe pėrgjegjėsi vetėm e njė shtetari, kėto janė ndjenja dhe emocione tė secilit individ Turk qė jeton nė cilin do vend tė Turqisė.
Sot i kam treguar kėtė liderėve tuaj. Ishin dy mitingje tė mėdha spontane, demonstratat nė Turqi, shumė tė mėdha, qė unė i mbajė mend nė jetėn time. E kujtojė mirė njėrėn, ishte viti 1993. Nė media ėshtė transmetuar lajmi se Serbėt kanė pėrdorur armatimin kimik nė sulmin ndaj Gorazhdės. Lajmi ėshtė shpallur nė mbrėmjen e orės 7 -8. Jo njė mijė, por qindra mijėra njerėz u tubuan nė Taksim (shesh nė Stamboll) krejt spontanisht. Sikur prej tyre tė kėrkoje tė shkonin kėmbė pėr nė Bosnje, asnjėri nga ta nuk do tė mendonte tė kthehej nė shtėpi, dhe tė njėjtin moment do tė niseshin pėr nė Bosnje me emocione tė tilla. Kjo ėshtė mėnyra s e si ne jemi tė lidhur njėri me tjetrin. Shkurt, historia e jonė ėshtė e njėjtė, fati dhe ardhmėria e jonė ėshtė e njėjtė. Edhe krahas shekullit tė VXII, kur ka ndodhur zhvillimi i Ballkanit osman si qendėr e politikės botėrore, ne do tė bėjmė qė Ballkani, Kaukazi dhe Lindja e Afėrt, sė bashku me Turqinė tė shėndrrohen nė qendėr tė politikės botėrorė nė tė ardhmen. Ky ėshtė qėllimi i politikės sė jashtme turke dhe kėtė do ta arrijmė. Ne do ta reintegrojmė regjionin e Ballkanit, Kavkazin dhe Lindjen e Afėrt nė bazė tė principit dhe paqes regjionale dhe globale jo vetėm pėr neve por edhe pėr tėrė njerėzimin..