-
el_a.
User deleted
"Gjuha e Perendive"
Marre nga "Gjuha e Perendive" e Arvanitas A.Kolia Shpjegim i emërtimit të dhënave të Kozmogonisë.
XAOΣ (Haos-Khaos-Kaos:CHAOS): Fjalë e cila edhe sot mban të njëjtin kuptim dhe do të thotë vend i pafund, hapësire boshe, por edhe vend i madh etj.(Në greqisht X=H ose KH në shqip).
Vjen nga XàFoς (HáFos-KhàFos) dhe supozohet si rrënjë i.e.Ghév-es.
Në shqipen e vjetër ekziston folja Hap = hap diçka,zgjeroj por edhe hapja e një luleje, fillimi i diçkaje, krijim i diçkaje. Fjalë të dala nga e njëjta rrënjë:
Hap = largësia e një hapi të njeriut, një Hap ose një Pash.
Hapët = hapur etj.
Menjëfjalë shikojmë që folja Hap dhe fjalët që dalin prej së njëjtës rrënjë kanë të njëjtin kuptim me të mitologjisë së Hesidotit Xáouς (Hàus-Khàus), d.m.th distancë, vend, hapje, fillim i krijimit. Pra rrënja e fjalës Xáoς është Hap-(Haph) ose HaF ? në se preferoni dhe nuk ndryshon asgjë ? dhe në një fazë të mëvonshme shtohet prapashtesa greke ?oς.
Ekziston gjithashtu në shqipen e vjetër edhe folja Ha (Xa) = me ngrënë, e cila nuk duket si pa lidhje me fjalen Xáoς (Hàos), por fjalë që së pari është :
1) shumë më e përpara lindur e Xaπ (Hap) dhe
2) dhe së dyti, si pasojë e tingëllimit ose eko e veprimit që njeriu i lashtë bënte në momentin kur hante, gëlltiste apo përpinte ushqimin e tij. Kur hapte gojën e tij njeriu i lashtë dëgjohet ?Ha? (Xa) dhe në vazhdim kur e mbyll dëgjohet ?Hap? (Xaπ ose ?HaF? (XaF).
Interesante është që kur dëgjohet ?Hap? (Xaπ do të thotë që dikush më parë kishte hapur gojën e tij, kishte menjëfjalë krijuar HáF(XàF)-oς.
Fjalë të dala prej kësaj rrënje janë :
Kapsh, kapshiore.
Në greqisht ? xaψiá, xáπι, xaúτω etj.
Kam mendimin se edhe fjala « Áδης » (Adhis, Adis) ka si të parë rrënjën Ha (Xa)-HaF (XaF) dhe të dytën fjalën Dhe.(Perëndia e botës së përtejme, të nëndheshme.)
NYXTA dhe EPEBOΣ (Níhta dhe Érevos) . Fjala «Nuξ-νuktóς » (Niks-niktós) është një fjalë e përdorur pothuajse në të gjitha gjuhët e quajtura indo-europiane.
Në ship është Nat-Natë.
Fjala Épeβoς (Érevos) ka fjalën që i pergjigjet në shqip Érret = nxihet kur vjen darka, u érr, e errët , errësohet.
AIΘHP (Ethír) : Duke u bazuar në thëniet e lashta quhet mbulesa ose pjesa e sipërme e atmosferës, ajri i pastër ku banojnë Zotat, por kjo fjalë e ndryshuar do të thotë
« o kauτóς αγéρας » (Ajri i nxehtë), sepse formohet nga αíθω (étho) = καίω-μαι (kéo-me = digjem)etj., dhe αήρ (aír).
Në shqip Ethe = kur ke temperaturë.
Aήρ, αέρας = Er, Erë = Aιθέρ>Aιθήρ (Ethér>Ethír).
Duke vënë në dukje këtë pikë krijohet një problem që na shtyn drejt ri-analizimit të ndryshimit ndërmjet Kozmogonisë dhe Theogonis së këndvështrimit në filozofinë pellazge.
Theogonia ? kemi Erë-Αέρας d.m.th. Hρα (Ira), kurse tek Kozmogonia kemi Ethéra(αιθέρα dhe jo vetëm por edhe si e dhëna bazë e krijimit të universit,gjithësisë. Ç?farë është pra Aιθέρ,Aιθήρ : Në Kaos,Haos-in (Xάος e errët me ndërhyrjen, influencën e Éρωτος(-έλξη=tërheqje) aktivizohet lënda-materia e shpërndarë dhe jo-aktive, krijohet Lëvizja (Kίνηση-gr.) ? Réa, Reja, Reia (Pέα dhe në përplasje me lënden-materien, Aθήρ ? Aιθέρ ? Aιθήρ(Athír-Ethér-Ethír) [veprimi, energjia] dhe Drita (= Dita).
Por këtë nuk e ka vertetuar sot fizika berthamore ?
OYPANOΣ (Uranós=Qiell): Hesidoti përmend si perëndi të parë Oupavó (Uranó). Pra me Uranós Isiodos hyn tashmë në Theogoni, duke u larguar nga Kozmogonia. Por kam përshtypjen se edhe dinastia e Uranós, edhe dinastia e dytë e Kronos, bëjnë pjesë në Kozmogoni, në mythologjinë kozmogonike të një faze të mëvonshme. Uranós nuk është asgjë tjetër veçse përkuesi, korresponduesi i Háos-Kháos-Cháos,- lindësi, babai i krijimit,- me pak llogjikë dhe me shumë fantazi. Krijesat e tij janë të shumta dhe fantastike por trashgimtari, pasardhësi i tij Krónos do ta shfronësoj, përderisa më parë me një drapër gjigant do t?i presi organet gjenetike. Më të shumtët e mythologëve e konsiderojnë Krónon personifikim i nocionit KOHË dhe ky perceptim fillon nga të lashtët dhe hymnet Orfike ku sikurse thote Próklos (Πρόκλος në shkollat e tija mbi veprat e Hesidoti dhe theologjinë e Platonit, ku përshkruhet Krónos gjithnjë me mjekër te zezë përderisa është e pakonceptueshme sensi i plakjes së kohës.
Në hymnin Orfik kushtuar Krónos ai emërtohet ?Pangjenitori shekullor?.
Në vitin 1854 tek ?Albanesischen studien? J.G.Hahn lidh emrin e Krónos me foljen në shqip KRON, KRUA, KROJ = burim, rrjedhje uji. Të njëjtin mendim ka edhe S.Konda tek ?Shqiptarët dhe çështja pellazge?.
J.Vreto mbështet mendimin që fjala shqipe KOH është rrënja e parë e fjalës Krónos. Decharme nuk pranon barazinë e Krónos me KOHË dhe duke mos u dukur të shprehë nje mendim tjetër të ndryshëm, citon mendimin e Breal nga ?Hercules et Cacus? , dhe e nxjerr fjalën nga rrënja KAR, nga e cila vjen edhe fjala Kραίνειν (Krénin) në greqisht, dhe vë në dukje q te Veddet-Beddet e Indusve Kránan është perëndi krijuese. Natyrisht, të gjitha perënditë pak a shumë janë ?krijuese? dhe pa përfillur që Kránan me Króno nuk ka të bëjë, nënvizoj që Kραίνειν (Krénin) nuk do të thotë ?ποιείν? sic mendon Breal, por mbarim, ekzekutim, përmbushje(shih I.Stamataku) ose me pas principin, fillimin d.m.th.sundimin, mbretërimin dhe fjala vjen nga lëvizja e kokës së sovranit (kára, kranío, krí, kríe në arvanitase-shqip) ku zakonisht nuk shpërdoron shumë fjalë por me një lëvizje të kokës ekzekutohen të gjitha nga organet e tij ekzekutuese. Sot në sllavishte ekziston fjala ?Králi?-Mbret dhe në arvanitase - shqip Krietar, Kryetar.
Kam përshtypjen që fjala Krónos vjen nga greqishtja Krunós dhe shqipja Kronje-Kroi-Krua, në qoftë se keto fjalë vijnë nga rrënja Kre, që do të thotë Krej, Kokë. Kjo do të duket më mirë në se ecim më tej në shpjegimin e gruas së madhe të Krónos, Réas (Pέας . Nga analiza e emrit Réas do të shohim që këto dy perëndi të dinastisë së dytë nuk janë perëndi që personifikojnë të dhëna të krijimit të universit, gjithësisë, por disa kontribues të tjerë të tij. Krónos personifikon Kohën dhe Réa personifikon Lëvizjen. Dhe sigurisht duket analogjia e dogmës së lashtë filozofike të francezit Berxon ?Gjithcka në kohë lëviz? ose tek fraza shqip ?Redh - rrjedh Kronjëza?.
Decharme e konsideron Réa-n, perëndi e ardhur nga lindja në Greqi, nga Azia e Vogël pas Homerit dhe për këtë nuk jep arsyen, nuk e justifikon. Në kundërshtim me shkrimtarët e lashtë që nxjerrin emrin e perëndisë nga folja Pέω(Réo=Rédh) dhe himnet qe e identifikojnë atë me retë udhëtare, lëvizëse, - e quan perëndinë si personifikim i
Tokës:? Fjala Réa duket thjesht një kundërzhvendosje e fjalës Era, rrënja e s cilës ndodhet tek sanskritishtja Ira, latinisht Terra dhe gjermanisht Erde.... Réa dallohet nga Γαία (Géa,Gjéa) së pari prej prejardhjes së adhurimit të saj që nuk i përket në mënyrë të veçantë Greqisë. Ndodhet natyrisht emri i saj tek Iliada por Homeri ndoshta e mori nga tradicionaliteti besimtar i Azisë së Vogël ?-Decharme : Mythologjia greke, faqja 352.
Natyrisht këto supozime nuk dokumentohen nga asgjëkundi dhe me asgjë, por le të vijmë tek ethymologjia që jep Decharme : Latinisht Terra = tokë, e thatë, ka rrënjën Terr ? që në shqip përbën një rrënjë vet-thëlbësore me u tha, me u terr. Pra Terra quhet e thatë, trup toke kundrejt me detin e ujshëm. Tek Homeri ndeshim rrënjën korresponduese Tέρσομαι (Térsome). Por le të verifikojmë me arvanitasen-shqipen tek pellazgjishtja e lashtë dhe tek e mëvonshmja greke perceptimin sipas së cilës Réa personifikon lëvizjen dhe në vitet, kohërat e mëvonshme ekzistencën e lëvizshmërisë, n hapësirën e qiellit. Sikurse ndeshim gjithashtu tek hymni XIV Orfik ndaj Réas, epitete : Filo-udhëtare, Bukuri ajrore.
Në shqip kemi RE- REA-REJA. Edhe të gjinisë femërore... .
Në greqisht nuk gjejmë fjalë korresponduese me Renë (në gr. Σύννεφο-Sínefo), por për lëvizjen ekziston folja Ρέω, ρούς, ροή (Réo, rús, roí) dhe në shqip korresponduesen REDH, dhe që të dyja i referohen kryesisht të lëngshmes, lagështirës.
Në shqip qielli i mbushur me re thuhet VRERËT. Në greqishten e lashtë shohim fjalët βρέμων (vrémon), υψηβρεμέτης (ipsivremétis) etj. që do të thonë bubullon, gjëmon etj. por sepse bubullojnë dhe gjëmojnë retë me vetëtimat, aludojme se mos në këtë fjalë shqip VRERËT ? VRANËT = qiell me re , i ngarkuar, i rëndë gjendet çelësi i ethymologjisë së këtyre fjalëve të lashta.
Le ti rikthehemi babait të Krónos, Oupavós (Uranós) ku siç thamë korrespondon me Haos,Khaos-in e Kozmogonisë pellazge. Ambjenti rrethues i tokës, kupolë ? kështu duket të paktën në vështrimin e parë, ambjent rrethues i tokës Haos,Khaos,Kaos ? quhet kupolë qiellore (Ουρανός, Ωρανός θόλος ? Uranós, Oranós thólos).
Fjalën mythologët e ethymologojnë nga sanskritishtja Varunah, perëndi e qiellit te natës, errësirës. Perëndia e ditës-dritës quhet Diaus dhe është më se e dallueshme që fjalët Varunah dhe Diaus janë mbiemra përcaktues cilësorë të Uranós (qiellit) dhe jo vet Uranós (qielli). Fjala sanskrite Varunah është korresponduese me fjalën arvanitase-shqipe Vranët = me re i zënë, i ngarkuar. Në shqip ekziston fjala ?Urëz? (në gr. Shkruhet
Oύpεζ ) d.m.th. kupolë, nga pamja vizuale. ?z? në fund është mbaresë zvogëluese dhe kemi ?urëz? që do të thotë ?kupolë e vogël?. Kupola e madhe quhet ?Urë?. Natyrisht ekziston ?an, ku në qoftë se pranojmë të thënat e S.Kondës do të thotë prejardhje topike, pra vendore (p.sh. Shkodr-an =prej Shkodre, Dibr-an = prej Dibre etj.).Dhe në qofte se pra gjërat janë kështu atëherë Uranós (Oυρανός do të thotë ai që ndodhet sipër kupolës që mbulon tokën. URAN > URANOS (OΥΡΑΝ > ΟΥΡΑΝΟΣ .
Që të kthehemi përsëri tek mythologjia, Uranós dhe mbretëria e tij kishin perfundim të keq sepse djali i tij Krónos me një kose, drapër gjigant i preu organet gjenetike dhe i mori pushtetin gjithëçkaje, gjithësisë. Sakrilegj, krim apo fantazi e sëmurë e të lashtëve ?
Decharme thotë që ?pamundësia për të dënuar Uranós, korrespondon me idenë e madhe të shkundjes, tundjes hutuese?, por nuk shpjegon se cila mund të jetë ajo. Mendoj se Uranós që sikurse thamë korrespondon me Haos, Khaos, Kaos pas një proçedure që analizuam, krijoi trupat e njohur qiellorë dhe pas një periode, faze jo të qëndrueshme në zhvillimin e këtij krijimi (Uranós shkatërron femijët e tij) ndërpritet, ndalon krijimi i mëtejshëm dhe stabilizohet universi - gjithësia me ndërhyrjen e Kohës (Krónos). Koha pra është që vendos tashmë pamundësine, impotencën për krijesa të mëtejshme të Háos, Káos (Uranós). Ky mendoj se është shpjegimi llogjik i këtij mythi.
Në një fazë shumë të mëvonshme , në epokën e Homerit përafërsisht (sepse prej tij e kemi informacionin) Ωκεανός (Okeanós = Oqeani) konsiderohet genitori, lindësi i perëndive dhe njeriut (Iliada : D,201, 246).
Ethymologjinë e fjalës Okeanós (Ωκεανός mythologët dhe gjuhëtarët e nxjerrin ose nga ?Ωκύς?(Okís) = i shpejtë dhe ?Nάω? (Náo) = vrapoj, rend, rrjedh, ose nga sanskritishtja A-cayana-h = ambjent rrethues. Dhe natyrisht nuk përjashtohet të ketë lidhje ndërmjet greqishtes ?Okeanós? dhe sanskritishtes ?A-cayana-h?, por përjashtohet kategorikisht prejardhja nga kjo fjalë sanskrite. Në fjalorin e njeriut vijnë përpara, prijnë pra emrat e të dhënave bazë të botës që e rrethon dhe shumë më vonë ndjekin mbiemrat përcaktues, idetë etj. Le të shohim tani interpretimin, versionin që del nga gjuha shqipe. Në shqip kemi UJË (në gr. Shkruhet Oύγj). Prej kësaj dalin fjalët ?ύδωρ? (ídhor) dhe ?υγρός? (igrós) që do të thonë i lëngesht, i lagësht (u greqisht lexohet i, dhe ou lexohet u). [Natyrisht, gjuhëtarët konsiderojnë të tjera për rrënjë të këtyre fjalëve dhe jo vetëm por i konsiderojnë të ndryshme, paçka se në fjalorin ethymologjik të Stamatakut shohim që është e mundshme fjala ?uγρός?(igros) nga rrënja iapetike ?Ugy?]. Me shqipen ?Ujë?(në gr. shkruhet ? Oúγj) shikojmë më se qartë se ç?farë do të thotë ?uγρός?. Rrënja është ouγj(uj) ? dhe mbaresa -póς (rós) do të thotë tendencë ndaj diçkaje në gr.
Kështu që:
uγρός < ouγ-ρός (igrós < ug-rós). Ndoshta është e tepërt sot por nesër jo, të theksojmë që greqishtja e lashtë (u) shprehej si anglishtja (w), pra (u) në shqip.
[Përsa i përket identifikimit në rrënjë të fjalës ?uγ-ρός? dhe ?úδωρ? shiko transformimin e (γ në (δ dhe në të kundërt të gërmave në fjalorët ethymologjik (p.sh. δα npë vedt te γα ? γη, gr. , dhe latinisht: Uvidus, Uvor )].
Por natyrisht, fjala qe na intereson nuk eshte ?uκεανός? (Ikeanós) por ?Ωκεανός? (Okeanós). Asgje nuk ndryshon perderisa germa (Ω,ω = O,o) eshte shume me e mevoneshme se germa (u) dhe ne dialektin eolik dhe dorik (ω vendosej ne vent te
(u-ou). Keshtu qe : Ωκεανός (Okeanós) < Οuγεανός (Ugeanós) < οuγεάν (ugeán) = me te lengshem, ujesor. Shiko Οuρανός (Uranós), Ωρανός (Oranós). Per ta mbeshtetur kete mendim duhet te marrim parasysh qe fjala ?Ωκεανός? (Okeanós) pergjigjet edhe si ?Ωγήν? (Ogín). [Γ,γ, e gr. shqiptohet si g+j ose g e zbutur].
Te njejten rrenje ka edhe fjala Ωγuγία (Ogigía) dhe Ώγuγος (Ógigos) ai mbret, ne epoken e te cilit ndodhi permbytja e madhe. Me ndryshimin qe ketu kemi perseritjen e fjales Οúγj (Úg-j) = Uje ku deklaron pikerisht permbytjen (κατακλuσμός ? kataklismós ne gr.), d.m.th. uje me teprice. Οuγj οuγj-oς > Οúγοu-oς > Ώγuγος .
Ne dialektin e Viotise, Óγγα (Ógga) = Uje [shiko kapitullin e ?Athiná Tritogénia?, shiko portat Ωγγαία (Oggéa) ose Ωγuγίαι (Ogigíe)].
Okeanós ? Oqeani, lind shume femije te gjithe liqene dhe lumenj prej gruas se tij Τηθúν (Tithín) dhe vajza me e njohur e tyre eshte personifikimi i detit Θέτις (θάλασσα ? thálasa ne gr.), e jema e perendise lumore, Αχιλλέα (Achiléa-Akhiléa = Akili), ku rrenja e tij Akh-, Ach- (Aχ-) do te thote gjithashtu uje (shih edhe Aχελώος ? Akhelóos, Achelóos). S.Konda i konsideron te identifikuara perendite Τηθú (Tithí) dhe Θέτις, Θετίδα (Thétis, Thetídha) prej rrenjes DET-. Per t?u theksuar eshte se ne as edhe nje nga te quajturat gjuhe indoeuropiane nuk ka rrenje te ngjashme. E zakonshme eshte
Mar-, Mor- . Kurse ne te kundert ne shqip kemi DET dhe ne Greqine e epokes se Homerit do ta ndeshim vetem nje here kete rrenje ne emrin e perendeshes se detit
Det-id-os (mbaresat : -os, -is, -a, -or etj. jane te shtuara shume me vone dhe te cilat mund te shpjegohen kenaqshem nepermjet gjuhes arvanitase-shqipe). Qe te justifikojme parambaresen -id themi se ajo eshte nyja qe ne shqip sikurse edhe ne epoken para-Homerike (edhe ne Homerike) pasonte fjalen. Me vone nyja u fut perpara fjales por u mbajt edhe ne fund te saj, keshtu qe fjalet prej asaj epoke dhe deri me sot kane dy nyje. DET ? DETI ? DETIT. Keshtu pra nyja gjinore -IT eshte para-mbaresa ?ID ne gjinore e DET-IT-os (ΘΕΤΙΔΟΣ . Mbaresa -os eshte krijim shume me i mevonshem.
Qe te kthehemi tek gruaja e ?Ωκεανός? (Okeanós), Τηθúν (Tithín), themi se sjo ishte e njohur si ushqyesja e madhe, me gjinj te medhenj (ne hymnin XXII Orfik, rr.6) dhe natyrisht qe eshte perderisa ka per te ushqyer mbi 3.000 femije, por kryesisht te ushqeje mbreterine e qenieve te detit. Shumica e nxjerrin emrin e saj nga Τήθη ose Τηθή
(Títhi ose Tithí)[fjalor Homerik I. Pantazidhu, fjalor I.Stamataku, B. Hoffman] = γιαγιά (jiajiá), τροφός (trofós) = ushqim, dhe nga rrenja e supozuar Dhe- sikurse edhe fjalet θείος (thíos), θεία (thía) etj. ne greqisht.
Kurse ne shqip Thethij, Thith ? qumesht apo cfaredo lloj tjeter.
gjuha e perendive - "DIAS". -
el_a.
User deleted
Dias
Dias (Dhías, Días) dhe Zeus (Zeus), Sdevs ose Deus dhe Zas e Das eshte Zoti i mbi te gjitheve i pantheut Olimpik dhe me heret akoma i tempullit te lashte qe ndodhej ne Dodon (Dhodhòni). Edhe Ai sikurse Zotat e tjere eshte Zot ?Pellazg?.
Therritet Zot-Ati i Zotave dhe njerezve, por ndoshta kjo eshte nje shprehje poetike e hiperbolizuar sepse Dias eshte i pari nga te tjeret dhe bir i Krónos (Kronos-Kroj-Krua) dhe Dímitra (Dhimitra), ´Hpa (Ira), Poseidón (Poseidon), Estía (Estía), Plúton(Pluton) jane vellezer e motra te tij.
Eshte i plotfuqishmi i qiellit dhe prej andej leshon rrufete e tija te tmerrshme kunder kundershtareve te tij ose nga maja e Olimpit ku ka thronin e tij shekullor. Ne Greqine klasike Dias merr ne mendimet e filozofeve dhe poeteve nje hapesire tjeter dhe behet fjala (logos-gr.) e gjithesise, mendja qe ka menduar e renditur te gjitha.
Eskílos tek Prometeu thote se ?Zeus ? kushdo qe te jete ? eshte forca qe vepron ne harmoni me llogjiken dhe drejtesine?.
Analiza e emertimit te Dias do te na tregoje si ai, shume me perpara se Eskilos, barazohej me mendimin me te larte me c?faredo qe me vone filozofet do ta quanin ?vou?
(lexo: nu = mendje) ose me vone ?lógo? (logo = fjale) dhe shume me heret akoma me Diellin.
Hipoteza ekzistuese e deritanishme mbi prejardhjen e emertimit ka si rrenje Div
(lexo: Din) nga e cila vjen edhe ne sanskritisht emri i qiellit Dyaus. Gjithashtu supozohet se eshte e njejta rrenje edhe per emrat latin Jovis dhe Jupiter sikurse edhe te dialekteve greke qe permendem me siper dhe te emertimit te shumenjohur Zeus me arsyen se ?Z? eshte germe pasardhese e bashkimit S dhe D (D ne gr. = Dh ne shqip).
Keto nuk mund te jene te drejta dhe nuk mund te ndricojne problemin tone dhe nuk na japin pergjigjet e nje sere pyetjesh qe dalin.
Me pak fjale qe te mos zgjatemi, sipas kesaj teorie Dias vjen nga rrenja Din ? qe do te thote ?oupavós? (lexo: uranós = Qiell) ne nje gjuhe i.e. te sterlashte te supozuar dhe ne sanskritisht qe quhet gjuha me e vjeter i.e.. Ne te njejten kohe mundohen qe te besojme se Dias ne nje kohe shume te vjeter do te ishte shembellimi i qiellit.
Por ne mendojme se gjerat jane ndryshe. Ne asnje gjuhe i.e. qielli nuk ka rrenjen Din ? dhe sanskritisht Dyaus nuk eshte asgje tjeter pervec Zot i Drites qiellore (?-gr.) ne te kundert me Varuna-h qe eshte Zot i Erresirres ? nates.
Fjalet Dyaus dhe Varuna-h jane mbiemra qe rrjedhin nga qiell ? i ndritur ; i erret.
Ne greqisht fjala Dias = lamprós (lampros= i shkelqyeshem), foteinós (fotinó=-i ndritshem) dhe eudía (efdhia,efdia=ndricim, me drite) = lamprí, foteiní iméra (=dite e shkelqyeshme, e ndritshme). Por edhe ketu nuk njohim nga vjen kjo rrenje Di ? qe do te thote foteinótita (lexo: fotinótia = ndricim).
Ne greqishten e lashte fjalet e formuara :
eúdios = galínios (prehje e qete), kahtarós (i paster), lamprós, kalókardhos (zemermire) nuk kane ndonje lidhje te drejtperdrejte me emrin Dias sic mbeshtetet (p.sh. prej Stamatakos).
Ketu sipas mendimit tim kemi te bejme me nje fjale qe eshte zevendesuar me kalimin e kohes nga fjala ?Hmépa? (iméra=dite), sipas Homerit ímar, ámar - dialekt dorian. Kjo fjale, duhet te kete qene ?Dia?, qe gjendet si rrenje e fjaleve ?Eudios, Eudía dhe Éndios?qe permenda me siper. Ne te vertete dhe ne qofte se biem dakord qe Eúdios-? kane lidhje me Dia, fjala Éndios qe do te thote mesi i dites, na e ndryshon drejtimin llogjik.
Gjithashtu edhe ne latinisht kemi Dies, ne spanjisht Dia, ne anglisht Day dhe ne shqip Dit-a.
Do te paraqes nje rradhe fjalesh ne shqip me rrenjen Di :
Ditë = pjese kohore qe ka drite.
Dihet = zbardh,agon dita. U di = u zbardh.
Dieg ,Digjet = d.m.thene ndricon.
Di = njohje e dickaje, ndricim i mendjes. Ketu behet bashkimi i Zotit me njohjen e plote te gjithckaje etj. Merret gjithashtu parasysh kendveshtrimi me i ri sipas te cilit dituria eshte shembelltyre e drites, ndricimit dhe mos dituria me erresiren.
Peredi-a = Zot ku fjala Di perben pjesen e dyte te bashkimit.
Djale.
Cila pra mund te jete burimi i fjales Di, ku cdo gje qe ndricon ka pikerisht kete per rrenje? Qielli qe supozohet nga gjithe ata qe e mbajne sanskritishten si gjuhen me te vjeter?Por qielli nuk eshte gjithmone i ndritshem dhe si mund ta justifikojme rrenjen Di ? ne fjalet qe kane rendesine e dites, te se ndritshmes, te Zotit te drites? Cdonjeri mund ta kuptoje pra se burimi i madh i Di (dite) eshte Dielli, Zoti i pare i njerezimit qe nga Máyias deri tek Europianet, Egjyptianet dhe Japonezet dhe sigurisht Zoti i pare bashke me Nenen-Dhe , Dhe-Miter te pellazgeve.
Duke vazhduar tabelen e fjaleve ne shqip me rrenjen Di- po i referohemi dites se pare te javes qe ne greqishten e re eshte ?Kupiaki? (kiriakí),d.m.th. dita e Zotit (Kúpios, lexo Kírios=Zot) e perendise, kurse ne shqip eshte E Diel ? E Dias ? E Diellit.
Dhe fjalet qe perkojne ne gjuhet e ndryshme europiane : Sunday (Ang.), Sontag (Ger.) etj.
Per mendimin tim edhe Zeus eshte nje tingellim i ndryshem rrenje qe perfaqeson vetine e dyte baze te Diellit qe eshte i nxehte, qe djeg menjefjale pervecese ndricon.
Zien
Ziarm ose Zjarr
Tzeht
Zeshk
Zi
Zez.. -
el_a.
User deleted
Athina - Athiná
Adhurimi i urtësisë dhe mencurisë njerëzore është më se i pranishëm në një besimtari llogjike sic është ajo e Pellazgo-Ilire. Këshzu pra, ajo perëndi që personifikonte urtësinë, mëncurinë dhe zgjuarsinë njerëzore, Athinà( sipas Athináa-á dhe shumë më përpara Athenáa-á) ka një vend të vecantë ne Pantheon e Olimpit dhe përderisa shumë-adhurohej në qytetin e ndritshëm të Greqisë klasike, në Athinë, merr një veti dhe shkelqim të vecantë.
Tipa të tjerë të emërtimit të Athinás janë : Athàna, Athanèa, dhe në dialektin dorian Athanàa. Pervec mytheve në vende të ndryshme dhe cilësive të ndryshme (punëtore, shpëtimtare e popullit , e virgjër, largpamëse, e palodhshme etj.) në krahina të ndryshme, mythi mbizotërues është që : U lind nga koka e Dias, e armatosur dhe gjithmonë e virgjër mbeti. Personifikon urtësinë, mencurinë, zgjuarsinë, largpamësinë. Por para se të zbërthejme mythin e urtësisë dhe mencurisë njerëzore të lartësuar në figurën e një perëndie, të Athinás, le të shohim se si e analizojnë dhe shpjegojnë mythologet e famshëm europianë.
Max Müller është i mendimit se fjala Athiná, është fjale paksa e ndryshuar e sanskritishtes Ahanà, Akanà, që do të thotë ?e djegshmja?. Kjo fjalë vetëm një herë haset tek Veddes, Vedde sikurse i tërheq vëmendjen vet Müller-it në veprën e përkthyer nga ai në frëngjisht te G. Perrot ?Sciencse du Langage?. (T. II, faqja 252.)
Schwartz është i mendimit që Athiná është perëndi e Astrapìs=Rrufé. (Shiko ? Der ursprung de mythologie?, faqja 83)
Decharme duke marrë parasysh lidhjen e Athinás me perëndinë e detit Poseidòna dhe specifikën agresive të ?Tritogjénia?, bën disa lidhje te cuditëshme që të verifikoi edhe Müller edhe Schwartz.
Supozon epitetin ? Tritogjénia ? relativ me perëndine detare Trìtona dhe me perendinë Amfitrìti, dhe meqënëse keshtu janë gjërat, ?..... tritogjénia Athiná e ashtuquajtura, dhe prej gjuhës së detarve të lashtë të Greqisë dhe në mënyrë të vecantë të Miniòn ? Minìet (transportuan nga Biotia në Libi adhurimin e ?Tritogjénias Athiná?), ose prej ujit e ardhur kjo perëndi, menjëfjalë e perflakshmja Iós, humbte mëngjeseve në sipërfaqe prej dallgëve, dhe sic duket prej tyre e lindur? (faqja 98 ). Kështu konfirmon edhe teorinë e Müller që sipas te cilit Athiná= Akaná,Ahaná = e djegshmja (Iós), e përflakshme, e përvelueshmja .
Në vazhdim duke gjetur pretekst në përshkrimet e Homerit, që me hapjen e kokës së
Dias dhe me shfaqjen e Athinás, surprizë e perëndive dhe natyrës ndoqi, bashkon ndjenjën e surprizës me Rrufénë dhe me këtë rast i jep të drejtë edhe Schwartz që mbeshtet mendimin se Athiná = Astrapí ? Rrufé, sipas fjalës sanskrishte te mythologjisë Veddike dhe në mënyrë të vecantë emrit te perëndisë Athárva = Astrapì = Rrufé.
Këto pra na thonë mythologët e mençur, por ne do të shpjegojmë ? dhe mendoj shumë më besueshëm ? edhe ç?farë do të thotë Athiná edhe ç?farë do të thotë ? Tritogjénia? dhe pse ekziston lidhja ndërmjet fjalës Tríton, Tritogjénia, Atritóni, Amfitríti me ujin në përgjithësi etj.
Kur Arvanitasit e vjetër dëgjonin ndonjë fjalë të mençur, me peshë, që zakonisht ishte ajo që sot thuhet fjalë e urtë, proverb, thoshin për atë fjalë dhe në mbështetje të saj :
? ajo është E Thënë ?. Do me thënë që është fjalë e kohës së motshme, së vjetër, dhe është e mençur dhe e respektuar. E Thëna pra, do të thotë urtësi, mendim i mençur, që dominon në bashkinë shoqërore si kanun, ligj, profeci. E Thëna në mënyrë të veçantë vjen nga folja Them ose Thom dhe prej të cilës vjen edhe folja në greqisht Fimí, Thimí( =me pas Fame-Fama) dhe fjala Thémis dhe fjala Thémistes ku me dominimin e Fimí, u quajtën të pazbërthyeshme, të paspjegueshme.
Që të bëhem me i kuptueshëm gjuha arvanitase sikurse gjithë dialektet e lashta është gjuhe ?bashkëtingëlloresh?. Menjëfjale ka kryesisht bashkëtingellore dhe rrallë zanore. Por bashkëtingëlloret janë ato që konstatojnë rrënjën e fjaleve të mëvonshme. Zanoret i perkasin një epoke të mëvonshme dhe mbaresat akoma më të mëvonshme. Në qoftë se heqim zanoret dhe mbaresat në më të shumtat fjalë homerike, greke të vjetër dhe latine të vjetër do të shohim se ato që mbesin janë ekzakt fjalë arvanitase ? ilire ? shqiptare.
P.sh. fjala arvanitase Plm, në të cilën theksohet « L » ndoshta nuk ju thotë asgjë. Po të shtojmë ndërmjet bashkëtingëlloreve zanoret atëherë kemi :
Paláma (në dialekt dorian) dhe Palámi (në dialekt ionian). Vëmë re gjithashtu që theksi i bashkëtingellores përcillet tek zanoria që vjen pas.
Problemi i të shkruajturit të gjuhës shqipe ishte i madh dhe i problematizonte te mençurit e kohërave ndër te cilët disa gjykonin për alfabetin grek ( siç ishte Ali Pasha dhe Kunduriotët që përdornin alfabetin grek për të shkruajtur) dhe disa të tjerë për ate latin i cili është sot e kësaj dite në Shqipëri. Vështirësi gjithashtu paraqiste ndërhyrja, zgjedhja ose vendosja e disa gjysmëzanoreve me qëllim që fjala e folur të ekzekutohej sa më mirë.
N. q. se themi fjalën Plm pa frymarrje, nuk na thotë asgjë sepse me të vërtetë ndërmjet bashkëtingëlloreve është më se e kërkueshme, e domosdoshme ndërhyrja ose vendosja e zanoreve, por cila nga zanoret e njohura mund të jetë? Inteligjenca shqiptare zgjodhi ? ë ? e pazëshme dhe shkruhet: pëllëmë.
Të njëjtin problem duket kanë ndeshur edhe fjalët në Greqinë e lashtë, por dhanë tjetër zgjidhje: Paláma dhe me vonë Palámi dhe latinisht Palma. Prandaj them që të arrijmë tek shkrimi i drejtë i shqipes së vjetër, duhet të studiojmë mirë dhe të krahasojmë shqipen me greqishten dhe latinishten e lashtë. Mendoj se në më të shumtën e rasteve duhet të mbështetemi ose të marrim shembull zgjidhjet e lashta për një arsye të thjeshtë : Atëherë shkrimi i gjuhës ndoqi një stad në kohë të gjatë, dhe studimi dhe vëmendja mbi të ekzistonin të lira dhe të pangutura, kurse në 1911 dua të them, kur u vendos zgjedhja e alfabetit të të shkruajturit të shqipes, nuk kishte kohë per tu menduar dhe studiuar në mënyrë serioze për shumë arsye. Populli duhej të kishte patjetër një alfabet. Lidhjet me Greqinë ishin të tendosura deri në armiqësore për arsye të njohura dhe shumë të panjohura të cilat duhet t?i ristudiojmë etj. etj. .
Pas kësaj linje informative mundemi shumë thjesht të kuptojmë se si fjala fillestare
Ethëna u bë Ethána dhe Athána. Sikrse edhe Mëma, Máma dhe Mamá.
Ky version gjuhësor mbështet rëndesishëm përderisa E Thëna dhe në mënyrë metaforike paraqet të shprehurit, të folurit e fjalës së urtë e të mençur ku me të vërtetë është dhe duket e pamposhtur.
Por le ta mbeshtesim këtë teori tonën duke e vërtetuar edhe me të tjera dokumenta.
Ethëna ? Athiná , sipas mythit, lind nga koka e perëndisë supreme, me këtë mënyrë hulumtuese, apokaliptike : Dias, duke pasur parasysh fjalët e një preofecie që sipas së cilës nga gruaja e tij Míti ( ? gruaja e ligjshme e Dias, para ´Hpas-Ìras), pasardhësi që do të lindë do vërë në pikëpyetje pushtetin e tij ? deri ketu mythi na jep imazhin e përvojave shoqërore ? keshtu qe e gëlltit Mitin dhe papritur nga koka e tij
hop-kërcen, del grua dhe e armatosur Ethëna - Athiná . Nuk ishte asnjëherë fëmijë ! Urtësia, mençuria nuk ka moshë fëminore ! Kur lind fjala e urtë, kur del nga koka e njeriut urtësia, mençuria, është e plotë dhe e fortë. Nuk përshkon stad rritjeje, adoleshence drejt integrimit në pjekuri.
Por ç?farë do të thotë Mítis ? Mítis do të thotë mendim i plotë, i pjekur.
Mitís ishte këshilltaria e urtë, e mençur ? gruaja e Dias. Vëmë re se sa më shumë kthehemi mbrapsht në shoqërinë pellazge, gruaja kishte një vend dhe rol te vecantë, sikurse edhe vetë perënditë e Olimpit ishin 6 burra dhe 6 gra. Ethymologjia mbi interpretimin e Mítios nuk vihet në dyshim.
Në sanskritisht Matih (= Mat), në greqisht Metró, Mét - ro (= Mat), kurse në shqip kemi pikërisht rrënjën Mat si folje që do të thotë me mat. As Mét - ron dhe as Mat-ih që është në sanskritisht, dhe përsëri duhet të kërkojmë falje se cila gjuhë është më e paralindur se cila?
Kështu pra Dias gëlltit Mítis = mendimin e plotë dhe të pjekur, dhe nga koka e tij lind Urtësia. Nuk mendoj se ka nevojë për analizë ky myth i bukur ku na jep imazhin e autorësise se vet pellazgëve ? paragrek, ku me mendimin e plotë, të pjekur, të llogjikshëm lind fjala e urtë, e mençur, Urtësia.
Por Athiná ka ne gjoksin e saj, në të gjitha prezantimet, Sirenën (Gorgonën) e tmerrshme, d.m.th. Sirenën Meduza . Ç?farë lidhje mund të ketë Meduza e tmerrshme (ku kundërshtimi ndaj së cilës mund te kthente cilindo në gur) me perëndinë e Urtësisë?
Decharme duke menduar që konfirmon Meduzën rreth identifikimit të Athinás me versionin Astrapí (Rrufé), thotë që Meduza ?? është e mundur, banuesja e resë së nëmur që mbulon dritën e ditës. Përbindësh i tmerrshëm të cilin vetëm heroi diellor Perséfs-Perséus ose perëndesha e Rrufesë (Athiná) mund ta mposhtin?.
Athinasit e epokës klasike morën imazhin e lashtë të Athinás , të zbukuruar me kokën e Meduzës, dhe vazhduan ta vendosnin në të mëvonshmet statujat e tyre të mrekullueshme prej mermeri, Meduzën ne gjoks të Athinás . Paralelisht morën edhe mythin e Perséas ku duket vrasës i Meduzës.
Që të shpjegojnë tradicionalitetin e Sirenës në gjoks të Athinás , modifikuan mythin e Perséas duke thënë se Athiná prej tij mori si perfundim kokën e Meduzës dhe që prej atëherë e vendosi në gjoksin e saj me qëllim për ta patur si strukturë, sistem fuqie kundër armiqëve të saj.
Në fakt është e pashpjegueshme lidhja e Urtësise me Sirenën Meduza, por mendoj se diku do t?ia gjejmë fillin me ndihmën e gjuhës arvanitase ? shqipe të lashtë.
Rrënja Med e fjalës Meduza në shqip do të thotë mendje, intelekt. Latinisht Mens-ntis.
Por edhe në greqishten e vjetër do të shohim foljen Médh-ome dhe Mídh-ome = mendoj. Tek Homeri do të shohim këshilltarin e urtë të Odisesë, te quajtur Méntora ? Méndora .
Méduza, do të thotë e menduara, intelekte prej Med = mend (Ne fjaloret shqip eshte ?Mend? por relativiteti absolut me ?Mens-ntis? ? latin. dhe ?Médhome ose Méntor?
? greqisht na thotë që shkrimi i drejtë është ?Med? ose ?Ment?. Në disa vende të Attikís Greqi, shqiptohet edhe ?Mënt-Mënd, në dialektin paragrek, pra në atë pellazg. Gjejmë pra këtë fjalë pellazge ekzakt me arvanitasen ? shqipen, e kombinuar në greqishten e vjetër dhe pothuajse pak të ndryshuar në latinisht (Mens ? mentis).
Por grekët gjithmonë harrojnë historinë. E ?tmerrshmja? pra Sirenë, Méduza në gjoks të Athinás , nuk ishte Rrufeja, Vetëtima shkatërruese, sic besonin grekët klasik, por e përhershme këshilltare e perëndisë së Urtësisë.
Athiná ishte Méduza = mendimtaria, inteligjentia, e mençura. Por në epokën e stërlashtë Urtësia ishte arma më e madhe për të përballuar armikun dhe për të mbijetuar.
<u>Athina - Athiná
Adhurimi i urtësisë dhe mencurisë njerëzore është më se i pranishëm në një besimtari llogjike sic është ajo e Pellazgo-Ilire. Këshzu pra, ajo perëndi që personifikonte urtësinë, mëncurinë dhe zgjuarsinë njerëzore, Athinà( sipas Athináa-á dhe shumë më përpara Athenáa-á) ka një vend të vecantë ne Pantheon e Olimpit dhe përderisa shumë-adhurohej në qytetin e ndritshëm të Greqisë klasike, në Athinë, merr një veti dhe shkelqim të vecantë.
Tipa të tjerë të emërtimit të Athinás janë : Athàna, Athanèa, dhe në dialektin dorian Athanàa. Pervec mytheve në vende të ndryshme dhe cilësive të ndryshme (punëtore, shpëtimtare e popullit , e virgjër, largpamëse, e palodhshme etj.) në krahina të ndryshme, mythi mbizotërues është që : U lind nga koka e Dias, e armatosur dhe gjithmonë e virgjër mbeti. Personifikon urtësinë, mencurinë, zgjuarsinë, largpamësinë. Por para se të zbërthejme mythin e urtësisë dhe mencurisë njerëzore të lartësuar në figurën e një perëndie, të Athinás, le të shohim se si e analizojnë dhe shpjegojnë mythologet e famshëm europianë.
Max Müller është i mendimit se fjala Athiná, është fjale paksa e ndryshuar e sanskritishtes Ahanà, Akanà, që do të thotë ?e djegshmja?. Kjo fjalë vetëm një herë haset tek Veddes, Vedde sikurse i tërheq vëmendjen vet Müller-it në veprën e përkthyer nga ai në frëngjisht te G. Perrot ?Sciencse du Langage?. (T. II, faqja 252.)
Schwartz është i mendimit që Athiná është perëndi e Astrapìs=Rrufé. (Shiko ? Der ursprung de mythologie?, faqja 83)
Decharme duke marrë parasysh lidhjen e Athinás me perëndinë e detit Poseidòna dhe specifikën agresive të ?Tritogjénia?, bën disa lidhje te cuditëshme që të verifikoi edhe Müller edhe Schwartz.
Supozon epitetin ? Tritogjénia ? relativ me perëndine detare Trìtona dhe me perendinë Amfitrìti, dhe meqënëse keshtu janë gjërat, ?..... tritogjénia Athiná e ashtuquajtura, dhe prej gjuhës së detarve të lashtë të Greqisë dhe në mënyrë të vecantë të Miniòn ? Minìet (transportuan nga Biotia në Libi adhurimin e ?Tritogjénias Athiná?), ose prej ujit e ardhur kjo perëndi, menjëfjalë e perflakshmja Iós, humbte mëngjeseve në sipërfaqe prej dallgëve, dhe sic duket prej tyre e lindur? (faqja 98 ). Kështu konfirmon edhe teorinë e Müller që sipas te cilit Athiná= Akaná,Ahaná = e djegshmja (Iós), e përflakshme, e përvelueshmja .
Në vazhdim duke gjetur pretekst në përshkrimet e Homerit, që me hapjen e kokës së
Dias dhe me shfaqjen e Athinás, surprizë e perëndive dhe natyrës ndoqi, bashkon ndjenjën e surprizës me Rrufénë dhe me këtë rast i jep të drejtë edhe Schwartz që mbeshtet mendimin se Athiná = Astrapí ? Rrufé, sipas fjalës sanskrishte te mythologjisë Veddike dhe në mënyrë të vecantë emrit te perëndisë Athárva = Astrapì = Rrufé.
Këto pra na thonë mythologët e mençur, por ne do të shpjegojmë ? dhe mendoj shumë më besueshëm ? edhe ç?farë do të thotë Athiná edhe ç?farë do të thotë ? Tritogjénia? dhe pse ekziston lidhja ndërmjet fjalës Tríton, Tritogjénia, Atritóni, Amfitríti me ujin në përgjithësi etj.
Kur Arvanitasit e vjetër dëgjonin ndonjë fjalë të mençur, me peshë, që zakonisht ishte ajo që sot thuhet fjalë e urtë, proverb, thoshin për atë fjalë dhe në mbështetje të saj :
? ajo është E Thënë ?. Do me thënë që është fjalë e kohës së motshme, së vjetër, dhe është e mençur dhe e respektuar. E Thëna pra, do të thotë urtësi, mendim i mençur, që dominon në bashkinë shoqërore si kanun, ligj, profeci. E Thëna në mënyrë të veçantë vjen nga folja Them ose Thom dhe prej të cilës vjen edhe folja në greqisht Fimí, Thimí( =me pas Fame-Fama) dhe fjala Thémis dhe fjala Thémistes ku me dominimin e Fimí, u quajtën të pazbërthyeshme, të paspjegueshme.
Që të bëhem me i kuptueshëm gjuha arvanitase sikurse gjithë dialektet e lashta është gjuhe ?bashkëtingëlloresh?. Menjëfjale ka kryesisht bashkëtingellore dhe rrallë zanore. Por bashkëtingëlloret janë ato që konstatojnë rrënjën e fjaleve të mëvonshme. Zanoret i perkasin një epoke të mëvonshme dhe mbaresat akoma më të mëvonshme. Në qoftë se heqim zanoret dhe mbaresat në më të shumtat fjalë homerike, greke të vjetër dhe latine të vjetër do të shohim se ato që mbesin janë ekzakt fjalë arvanitase ? ilire ? shqiptare.
P.sh. fjala arvanitase Plm, në të cilën theksohet « L » ndoshta nuk ju thotë asgjë. Po të shtojmë ndërmjet bashkëtingëlloreve zanoret atëherë kemi :
Paláma (në dialekt dorian) dhe Palámi (në dialekt ionian). Vëmë re gjithashtu që theksi i bashkëtingellores përcillet tek zanoria që vjen pas.
Problemi i të shkruajturit të gjuhës shqipe ishte i madh dhe i problematizonte te mençurit e kohërave ndër te cilët disa gjykonin për alfabetin grek ( siç ishte Ali Pasha dhe Kunduriotët që përdornin alfabetin grek për të shkruajtur) dhe disa të tjerë për ate latin i cili është sot e kësaj dite në Shqipëri. Vështirësi gjithashtu paraqiste ndërhyrja, zgjedhja ose vendosja e disa gjysmëzanoreve me qëllim që fjala e folur të ekzekutohej sa më mirë.
N. q. se themi fjalën Plm pa frymarrje, nuk na thotë asgjë sepse me të vërtetë ndërmjet bashkëtingëlloreve është më se e kërkueshme, e domosdoshme ndërhyrja ose vendosja e zanoreve, por cila nga zanoret e njohura mund të jetë? Inteligjenca shqiptare zgjodhi ? ë ? e pazëshme dhe shkruhet: pëllëmë.
Të njëjtin problem duket kanë ndeshur edhe fjalët në Greqinë e lashtë, por dhanë tjetër zgjidhje: Paláma dhe me vonë Palámi dhe latinisht Palma. Prandaj them që të arrijmë tek shkrimi i drejtë i shqipes së vjetër, duhet të studiojmë mirë dhe të krahasojmë shqipen me greqishten dhe latinishten e lashtë. Mendoj se në më të shumtën e rasteve duhet të mbështetemi ose të marrim shembull zgjidhjet e lashta për një arsye të thjeshtë : Atëherë shkrimi i gjuhës ndoqi një stad në kohë të gjatë, dhe studimi dhe vëmendja mbi të ekzistonin të lira dhe të pangutura, kurse në 1911 dua të them, kur u vendos zgjedhja e alfabetit të të shkruajturit të shqipes, nuk kishte kohë per tu menduar dhe studiuar në mënyrë serioze për shumë arsye. Populli duhej të kishte patjetër një alfabet. Lidhjet me Greqinë ishin të tendosura deri në armiqësore për arsye të njohura dhe shumë të panjohura të cilat duhet t?i ristudiojmë etj. etj. .
Pas kësaj linje informative mundemi shumë thjesht të kuptojmë se si fjala fillestare
Ethëna u bë Ethána dhe Athána. Sikrse edhe Mëma, Máma dhe Mamá.
Ky version gjuhësor mbështet rëndesishëm përderisa E Thëna dhe në mënyrë metaforike paraqet të shprehurit, të folurit e fjalës së urtë e të mençur ku me të vërtetë është dhe duket e pamposhtur.
Por le ta mbeshtesim këtë teori tonën duke e vërtetuar edhe me të tjera dokumenta.
Ethëna ? Athiná , sipas mythit, lind nga koka e perëndisë supreme, me këtë mënyrë hulumtuese, apokaliptike : Dias, duke pasur parasysh fjalët e një preofecie që sipas së cilës nga gruaja e tij Míti ( ? gruaja e ligjshme e Dias, para ´Hpas-Ìras), pasardhësi që do të lindë do vërë në pikëpyetje pushtetin e tij ? deri ketu mythi na jep imazhin e përvojave shoqërore ? keshtu qe e gëlltit Mitin dhe papritur nga koka e tij
hop-kërcen, del grua dhe e armatosur Ethëna - Athiná . Nuk ishte asnjëherë fëmijë ! Urtësia, mençuria nuk ka moshë fëminore ! Kur lind fjala e urtë, kur del nga koka e njeriut urtësia, mençuria, është e plotë dhe e fortë. Nuk përshkon stad rritjeje, adoleshence drejt integrimit në pjekuri.
Por ç?farë do të thotë Mítis ? Mítis do të thotë mendim i plotë, i pjekur.
Mitís ishte këshilltaria e urtë, e mençur ? gruaja e Dias. Vëmë re se sa më shumë kthehemi mbrapsht në shoqërinë pellazge, gruaja kishte një vend dhe rol te vecantë, sikurse edhe vetë perënditë e Olimpit ishin 6 burra dhe 6 gra. Ethymologjia mbi interpretimin e Mítios nuk vihet në dyshim.
Në sanskritisht Matih (= Mat), në greqisht Metró, Mét - ro (= Mat), kurse në shqip kemi pikërisht rrënjën Mat si folje që do të thotë me mat. As Mét - ron dhe as Mat-ih që është në sanskritisht, dhe përsëri duhet të kërkojmë falje se cila gjuhë është më e paralindur se cila?
Kështu pra Dias gëlltit Mítis = mendimin e plotë dhe të pjekur, dhe nga koka e tij lind Urtësia. Nuk mendoj se ka nevojë për analizë ky myth i bukur ku na jep imazhin e autorësise se vet pellazgëve ? paragrek, ku me mendimin e plotë, të pjekur, të llogjikshëm lind fjala e urtë, e mençur, Urtësia.
Por Athiná ka ne gjoksin e saj, në të gjitha prezantimet, Sirenën (Gorgonën) e tmerrshme, d.m.th. Sirenën Meduza . Ç?farë lidhje mund të ketë Meduza e tmerrshme (ku kundërshtimi ndaj së cilës mund te kthente cilindo në gur) me perëndinë e Urtësisë?
Decharme duke menduar që konfirmon Meduzën rreth identifikimit të Athinás me versionin Astrapí (Rrufé), thotë që Meduza ?? është e mundur, banuesja e resë së nëmur që mbulon dritën e ditës. Përbindësh i tmerrshëm të cilin vetëm heroi diellor Perséfs-Perséus ose perëndesha e Rrufesë (Athiná) mund ta mposhtin?.
Athinasit e epokës klasike morën imazhin e lashtë të Athinás , të zbukuruar me kokën e Meduzës, dhe vazhduan ta vendosnin në të mëvonshmet statujat e tyre të mrekullueshme prej mermeri, Meduzën ne gjoks të Athinás . Paralelisht morën edhe mythin e Perséas ku duket vrasës i Meduzës.
Që të shpjegojnë tradicionalitetin e Sirenës në gjoks të Athinás , modifikuan mythin e Perséas duke thënë se Athiná prej tij mori si perfundim kokën e Meduzës dhe që prej atëherë e vendosi në gjoksin e saj me qëllim për ta patur si strukturë, sistem fuqie kundër armiqëve të saj.
Në fakt është e pashpjegueshme lidhja e Urtësise me Sirenën Meduza, por mendoj se diku do t?ia gjejmë fillin me ndihmën e gjuhës arvanitase ? shqipe të lashtë.
Rrënja Med e fjalës Meduza në shqip do të thotë mendje, intelekt. Latinisht Mens-ntis.
Por edhe në greqishten e vjetër do të shohim foljen Médh-ome dhe Mídh-ome = mendoj. Tek Homeri do të shohim këshilltarin e urtë të Odisesë, te quajtur Méntora ? Méndora .
Méduza, do të thotë e menduara, intelekte prej Med = mend (Ne fjaloret shqip eshte ?Mend? por relativiteti absolut me ?Mens-ntis? ? latin. dhe ?Médhome ose Méntor?
? greqisht na thotë që shkrimi i drejtë është ?Med? ose ?Ment?. Në disa vende të Attikís Greqi, shqiptohet edhe ?Mënt-Mënd, në dialektin paragrek, pra në atë pellazg. Gjejmë pra këtë fjalë pellazge ekzakt me arvanitasen ? shqipen, e kombinuar në greqishten e vjetër dhe pothuajse pak të ndryshuar në latinisht (Mens ? mentis).
Por grekët gjithmonë harrojnë historinë. E ?tmerrshmja? pra Sirenë, Méduza në gjoks të Athinás , nuk ishte Rrufeja, Vetëtima shkatërruese, sic besonin grekët klasik, por e përhershme këshilltare e perëndisë së Urtësisë.
Athiná ishte Méduza = mendimtaria, inteligjentia, e mençura. Por në epokën e stërlashtë Urtësia ishte arma më e madhe për të përballuar armikun dhe për të mbijetuar.
Prezantimin tonë e konfirmon e shkruajtura në rezoluten që iu sygjeroi Athinasve Themistoklís gjatë invazionit të Persëve :
?Qytetin lerjani Athinás ,meduza e Athinasve? ? që do të thotë t?ia besojnë qytetin Athinás, mbrojtëses, protektores së Athinasve.
Menjëfjalë ?meduza? ka kuptimin e sigurisë prej foljes médo-médho = drejtoj, mbroj, kujdesem, që korrespondon me
médhome-médome = pronoó = paramendoj, parashikoj,
frontízo =kujdesem,
sképtome perí tinos = mendohem për atë, dhe jo kuptimin e emrit paragrek të perëndisë inferiore, siç predikon Nik. Papahaxhís (shiko ?Besimi në Greqinë e lashtë ?, Athinë 1987, faqja 120).. -
el_a.
User deleted
Athiná-Ethëna si perëndi lufte dhe perëndi e mjeksisë
Mythologët e lartpërmendur predikojnë identifikimin e Athinás me rrufénë dhe në mythet e duan shumë të armatosur dhe pothuajse luftarake të ekzagjeruar dhe prezente në të gjitha konfliktet. Ajo është kryesoria në konfliktin e Gjigantëve me Titanët, në luftën e Trojës duke marrë në mënyrë konstante anën e Akeóneve, dhe ajo si perfundim edhe atë perëndi të luftës dhe shkatërrimit, Àri , e mund dhe e mposht. Ç?po ndodh pra ? Vërtetohen versionet rreth identifikimit të Athinás me rrufénë ?
Shumicën e perëndive të dymbëdhjetëshes së Olimpit i shikoj si personifikim ? në etapën fillestare, të sapolindur ? të specifikës natyrale të virtyteve, por kam mendimin se Athiná personifikon fenomenin shoqëror dhe jo natyror , dhe çastet mythologjike që përmendëm më sipër të cilat e shfaqin si perëndi lufte, por edhe si perëndi të mjeksisë, të shërimit dhe akoma me epitetet ?Peoni? dhe ?Shëndet?, nuk e permbysin por e konfirmojnë prezantimin, relativitetin që Athiná në të gjitha versionet dhe me gjithë epitetet nuk perfaqëson asgjë tjetër përveçëse mendjes njerëzore, urtësisë njerëzore që e drejton me efekt në fitim te njeriut, por edhe për mbijetesën e tij që nuk konsiston vetëm në gjetjen e ushqimit por kryesisht në përballimin e rreziqeve.
Të të qenurit i Urtë, pra URTESIA në shoqërinë e sotëshme nuk mund te jetë thjesht një ?kulturiar? por ai i cili gjen, krijon, fabrikon mënyra që të mënjanoj, neutralizoj, armikun që vë në rrezik lirinë, jetën dhe dinjitetin e shoqërise dhe shtetasve. Ai është që siguron edhe paqen edhe okupimet paqësore dhe të paqëllimta të popullit të tij. Kohët e fundit, paqja nënkuptohet si një fenomen emocional dhe kur paqedashësi thotë ?Paqe?, do të thotë abstenim i armëve dhe ushtrive, i armatimeve dhe të çdo gjëje që kujton luftë.
Kurse në lashtësi Paqja kishte nje karakter të thellë aktiv dhe si e pafajshme, naive vinte pas lirisë. Paqe pa liri ishte paturpësi. Por që të mbahet liria dhe me të bashkë paqja duhej gatishmëri luftarake, duhej të ishte në veprim përgatitja luftarake e nënkuptueshme për t?i bërë ballë çdo sulmi të mundshëm armiqësor. Ja pra pse Urtësia (Athiná) ka karakter luftarak në Greqinë e lashtë. Dhe shumë saktë nga lashtësia dëftohet që n.q.se Àri personifikon luftën e padrejtë, çmendurinë njerëzore dhe jollogjikën që çon në përplasje, gjakderdhje të padrejta, Athiná personifikon përpjekjen e drejtë, luftën e drejtë dhe vepra paqësore (Në mbështetje të vërtetimit të këtij mendimi, opinioni, dhe në përgjithësi të mendimeve dhe opinioneve që kam parashtruar edhe në veprën time ?Arvanitasit dhe prejardhja e grekëve? vë në dukje faktin që ekzistonte perëndi Ilire e luftës me emrin ?Méntor ? Méndor?. S.Pollo-A.Puto ?Historia e Shqipërisë? shih.
Si përfundim, të marrim parasysh që kur perëndia Athiná donte të shfaqej tek
Tilémako-Tilémaho dhe ta informonte për fatin e atit të vet, transformohet si mbreti i varreve Ménti.
Më të shumtat e epiteteve të Athinás referohen veprave paqësore (endje pëlhurash, qeramik, bujqësi etj.), por siç thamë referohen edhe si përkrahëse dhe mbrojtëse e artit të mjeksisë dhe lidhjeve të saj me Asklipió ? perëndia e përhershme e mjeksisë. Gjarpërinjtë që janë nga simbolet bazë të Asklipíut i shikojmë edhe tek Athiná , por në një gradë të tillë që vështirë do të arrijmë në një përfundim të sigurtë në qofte se nuk kërkojmë thellë dhe analizojmë temën e ?gjarpër-adhurimit? në Greqinë e lashtë e cila nuk është tabu, por ka prejardhje të ndryshme.
Më tepër se 100 përshkrime, epitete të Athinás ekzistojnë ? sikurse ekzistojne sot mbi 100 përshkrime, epitete të Madonna (Maria e virgjër) ? dhe natyrisht në asnjë lloj mundësie kjo nuk do të thotë ekzistencën e 100 Madonnave që duhet të kërkojme prejardhjen e secilës.
Epiteti i Athinás si ?Tritogjénia? e lidh me elementin ujë, konsideruar nga rrënja TPIT (lexo: Trit)- personifikon elementin ujë ? i lëngshëm(sikurse perëndia detare Trítona, kurse géneia ? gjénia = me u linde), shkakton çudinë se si lidhet perëndia e urtësisë me elementin ujë.
?Tritogjénia? zakonisht thërritet në Libi, ndërsa në Arkadi ? Greqi quhet ?Tpitonís?
(lexo: Tritonís). Përderisa thërritet ?Tritogjénitos? gjithashtu i zakonshëm është edhe epiteti i saj ?Atritóni?.
Adhurimi i Athinás në Libi është transportuar nga Miníes që vendoseshin rreth Orkidës së Viotisë (Greqi), por n.q.se lexojmë ?Argonaftikët? do të shohim se ?Miníes? thërriteshin pothuajse gjithë banorët e hapësirës Helene.
?Tritonís Athiná? adhurohet në Arkadí ngjitur me liqenin Tritonídha ku ka pas qenë tempulli i ?Leheátu Diós?. Këtu është më se e dukshme që nga liqeni Tritonídha mori epitetin e saj Athiná (shih ? Panagjiá Sumelá, Tiniakí? etj.), por tempulli i ?Leheátu Diós? është një fakt i pathyeshëm që lidh adhurimin e Athinás me atë myth të cilën e do të lindë nga koka e Dias. Dhe kjo del nga epiteti ?Leheátu? e Diós. Léhem në shqip do të thotë me u lind.
Greqisht e lashtë Lehó, Loxeía(lexo: Lohía) etj.
Atëherë ?Leheátu? do të thotë ?Genitor? ? ai që lind. (Shih revisten ?Besa?, botimi 3, faqja 97).
Këtu Athiná nuk lidhet fare me elementin ? i lëngshëm, por thjesht epiteti ?Tritonís? ka prejardhje topike, vendore.
Epiteti i saj si ?Titogjénias? kryesisht në Libi, në qoftë se me të vërtetë ka lidhje me elementin ? i lëngshëm, në qofte se me të vertetë do të thotë ajo që është lindur nga Trítona (det, ujë), atëherë mund të referohet në epokën kur statuja e gdhendur e perëndisë u transportua nga Greqia në Libi dhe në tempullin e ngritur për të. Miníet përshkuan drejt Mesdheun duke lënë brigjet e Peloponezit ose të Siçilisë, mbritën ne Libi, mbartën adhurimin e perëndisë dhe statujën e gdhendur të saj. Është e pranueshme prej këtij fakti pra që Athiná u quajt ?Tritogjénia? d.m.th. ?ajo që erdhi nga deti?.
Por kjo është thjesht një çështje llogjike dhe në asnjë mundësi si e dhënë vërtetuese. Një version tjetër shumë i mundshëm është ai që mbështetet në fjalën e dialektit eolik Tpitó (lexo: Tritó) që do të thotë kokë dhe sipas saj ?Tritogjénia? do të thotë ?Kokëlindura?
-e lindur nga koka, gjë që përputhet plotësisht me versionin bazë të mythologjisë, sipas së cilës Athiná u lind nga koka e Dias.
Ky version është shumë më i mundshëm dhe mbi këtë kemi për të shtuar:
Në shqip Trut = pjesa e brëndëshme e kokës. Nuk njoh në se në dialektin eolik fjala ?Tpitó? (Tritó) të cilën e përmend Isíhios-Isíkios në fjalorin e tij, shkruhet edhe me ?u? (u-ne greqisht lexohet i) që të dimë në se identifikohet plotësisht eolikia Tritó me shqipen Trut. Por është kaq i parëndësishm ndryshimi në tingëllim, në kumbim, ku duhet të pranohet identifikimi. Analiza e mëposhtëme jo vetëm, por do të na e konsolidojë edhe me relativitetin.
Në qofte se çpohet kafka, koka, ?derdhen? trutë sikurse prej kroit. Kjo është një vërejtje që të drejton në formimin e fjalëve ?Kefalóbpuso? (lexo: kefalóvriso = kokëçezëm), ?Kefalápi?(lexo: Kefalári), ?caput aqua? në latinisht etj. që referohen në ujë që gufon, që rrjedh nga shkëmbi. Diku është çpuar shkëmbi dhe rrjedh uji.
Në shqip Krua, në greqisht Kpouvós (lexo: Krunós), Kpiví (lexo: Kríni) etj.
Por fjala Krua identifikohet rrënjësisht me fjalën Kríe, Krye që do të thotë kokë
(shih tek Homeri ?Kpídemvov = Kefalódesmos? ? Krídhemnon =Kokëlidhuri, Krí = Kok,
dhesmós-dhemnón = lidhur). Ja pra si lidhet Athiná me elementin ? i lëngët, pa pasur asnjë kundërshtim me mythin bazë që e do perëndinë e Urtësisë të lindur nga koka e Dias si trutë që derdhen në se çpohet kafka. Dhe si vazhdim fjalë për fjalë ?Tritogjénia? ose ?Tritogjénitos? ose ?Atritóni? do të thotë e lindur nga truri dhe jo nga uji.. -
el_a.
User deleted
E vështirë është për t?u përcaktuar në se perëndia Athiná i dha emrin e saj qytetit apo qyteti perëndisë, apo në fund të fundtit tjetër do të thotë njëra dhe tjetër tjetra ose konsonanca, bashkëtingëllimi i thjeshtë i shtyu Athinasit ta quajnë mbrojtëse dhe pajtore, predikuese të qytetit të tyre dhe të krijohet ? pikërisht sepse ishte perëndi e urtësisë ? tradicionaliteti i këndshem i kultivimit të mendjes, të arteve dhe të qytetërimit ? civilizimit.
Mythi thotë që më përpara Athína quhej ?Kpana-ón,á polís? (Krana-ón,á pólis) dhe Akropoli thjesht ?Kpanaá? (lexo: Kranaá) dhe keto emërtime janë vendosur me mbretin e dytë Kpanaó (Kranaó) të Attikës (përfshin Athinën bashkë me periferitë e saj) pas mbretit të parë Kékropa.
Kranaó jetoi gjatë epokës së Deukalíon (lexo: Defkalíon-Dhefkalíon) në të cilën ndodhi edhe përmbytja me të njëjtin emër. Ai kishte tre vajza : Kpanaí (Kranaí), Kpanaíxmi (Kranéhmi) dhe Atthída (Atthída-Atthídha). Për nder të Atthída, e cila vdiq e re, u emërtua më vonë Atthís (Atthís) Attika, ose Kranaá. Këto thotë mythi dhe brenda tij në mënyrë të veçantë prej analizës ethymologjike të emrit del e vërteta sipas së cilës tregon lidhjen që kanë emrat me morfologjinë e terrenit të Attikës dhe florës së saj.
Kranaó sipas fjalorit së greqishtes së lashtë ( shih Stamatáku) do të thotë terren i ashpër, i vrazhdë, i gurtë, shkëmbor. Por Kránon dhe Kránia (sot Kraniá, në greqisht) është një lloj bime në të paktën 50 lloje, nga shkurre deri në pemë dhe ka dru shumë të fortë.
Thuhet që më përpara Attika ka pas qenë mbushur me Kraniés. Druri i kësaj peme siç thamë është shumë i fortë dhe në qoftë se ekziston lidhje ndërmjet Kranaó dhe Kraniás nuk mund të dimë kush vjen prej kujt.
Ajo që ka rëndësi për kërkimet, hulumtimet tona është që në shqip Kraniá = Thanë, Thana. Duke ditur prezencën e theksuar pellazgjike në Attikë (shih Iródotos - Hírodoti) nuk mund të injorojmë apo nënvleftësojmë atë që nënkupton lidhjen e emërtimit të vjetër të Athinës (Kranaá) me të mëvonshmin ku siç zbulohet sipas gjuhës shqipe është i të njëjtit kuptim. Këtë mendim e mbështet edhe S.Konda në veprën e tij « Shqiptarët dhe problemi Pellazg », Tiranë 1962, faqja 143.
Në qoftë se ky është versioni i vërtetë atëherë Athiná u bë pajtore, predikuese e Athinasve nga rastësia, konsonanca e emrit të qytetit dhe perëndisë në fjalë ; Ethëna = urtësia nga njëra anë dhe E Thanës = (qyteti) i Thanës, Kranías nga ana tjetër.
Por në qofte se supozojmë se emri i vjetër ishte Kranaá dhe prej Pellazgeve u emërtua Athína që do të thotë e njëjta gjë në gjuhë tjetër, atëherë duhet gjithashtu të supozojmë që Pellazgët janë të mëvonshëm se Helenët.
Konda duke dashur të diferencojë Pellazgët ? të cilët i quan ekskluzivisht paraardhës vetëm të Shqiptarëve ? nga Helenët, në këtë rast është i detyruar të vërtetojë që Helenët janë të vendosur më vonë se Pellazgët në Attikë përderisa pranon fjalën Kranaá si greke dhe fjalën Athína si pellazge. Por këtë asnjë nga të lashtët dhe të rinjtë nuk guxoi ta mbeshtesë. Këtë kundërshtim e zgjith vet Konda duke pranuar që emërtimi ?Kranaá? ose ?Kranaí? është i mëvonshëm nga emërtimi ?Athína? dhe u dha prej ?pushtuesve Helen? * (faqja 147),të cilët si përfundim pranuan emërtimin e vjetër pellazg Athínë sepse lidhej me emrin e Athinás, mbrojtëses së qytetit.
* Autori A. Kolia është i mendimit që Shqipëtarë dhe Grekë, Ilirë dhe Helenë kanë një prejardhje të përbashkët pasi vijnë nga i njëjti trung, nga trungu Pellazg. Dhe gjuha Pellazge eshte gjuha bazë, gjuha mëmë prej së cilës u krijuan dialektet e mëvonshme si : ilir, geg, toskë, dorian, eolian, makedon e kështu me radhë?. (shënim i përkthyesit).
Por ky vazhdon të jetë një supozim që nis gjithmonë nga qëndrimi konstant i Kondës që të diferencoi Helenët nga Pellazgët duke besuar që fjala Kranaós, Kranaí greke kurse fjalën Thana pellazge.
(Në qoftë se pranojmë mendimin e S.Kondës dhe të Irodotos (Hirodoti), sikurse dhe shumë hulumtuesve të sotshëm që duan të diferencojnë Helenët nga Pellazgët dhe në se supozojmë që prej epokës së Erektéos-Erekthéos dhe të Thiséas kemi prezencë Helene dhe emërtim të mëvonshëm të qytetit, atëherë si shpjegohet fakti qe vet Thiséas, Fálaros, Kóronos dhe shumë fisnikë të djepit Athinë, e kanë prejardhjen nga Veri-Perëndimi i Ballkanit (Shqipëria), ku Erektéos-Erekthéos është hero Dardhan, do me thënë origjinë Pellazge ose Ilire në se preferoni ?)
Mendoj se fjalët Krános, Kranaós, Kranío por edhe fjalët Kríni, Krunós sikurse analizuam me parë kanë të njëjtën rrënjë me fjalën e lashtëlindur Kríe, Krye = Kokë në arvanitase-arbërisht-shqip, Kri tek homerikët, Kára e mëvonshme etj.
Koka (Kefáli ne greqisht) është vendi më i fortë i trupit njerëzor dhe morfologjia e terrenit jep shkas të paralelizmit tek Pellazgët për të emërtuar vendet e ashpra, të gurta me emrin Kokë-Kefalís (Kefalís =Kokgur, Kokshkëmb), d.m.th. pjesën më të fortë të trupit njerëzor dhe të sipërmen që është Ball (ose Báu ose Bas).
Kështu kur themi ?Në ball të malit? = me pjesën e sipërme të malit. Le të mos harrojmë që toka personifikohej nga të lashtët. Do të shohim pra, që fjala Kranaós nuk është vetëm fjalë greke por edhe paksa e variuar në shqip.
Krande, do të thotë druri që përdorim në sendet, mobiliet shtëpiake ose një trung i prerë me gjithë degë ose edhe një copë druri (shih fjalor Kristoforidhi). Karpë = mal i gurtë, shkëmbor dhe Karmë = gur, shkëmb. Karthi-a = dru i tharë, i djegur dhe si perfundim Shkarpë që do të thotë e njëjta gjë.
Çdo gjë pra, e thatë dhe e fortë merr emër që kujton kokën njerëzore.
Prej fjalës Karpë = mal i gurtë, shkëmbor morën emërtimin Karpatet thotë Kristoforidhi. Karpatet pra do të thotë male të gurta, shkëmbore dhe ndoshta ka shume të drejtë.
Dhe ishulli Kárpathos do të thotë ishull me shkëmbinj të fortë dhe mendoj se ata përbëjnë njohjen karakteristike të tij.
?Kranía Athiná? adhurohej në Fokidhë (Greqi) në të cilën ekzistonte tempull i madhërishëm i saj në shtrat të një kodre ku sot quhet Kalaja e Lakthit.
Që ta mbyllim temën e Athinás dhe ç?farë personifikonte fillimisht dhe më vonë, mund të themi si perfundim që, gjithë mythet që duken nga ana e jashtëme të ndryshëm e kanë fillin nga baza që e do si:
Mendjen, mendimin njerëzor që del nga koka e njeriut.
Prej ketu dhe tutje versionet e mythit nga Rodo dhe Kreta që e duan Dia-n të çpojë retë dhe prej tyre të lind Athiná ose gjatë lindjes së saj të bjerë shi i artë dhe bëri të frytshme fushat e Rodos, janë versione të mëvonshme ku pikënisjet janë pikërisht bashkëlidhjet e Athinás me
elementin ? i lëngshëm sikurse më sipër analizuam.
Menjëfjalë nuk është llogjike të ketë pikënisje si perëndi e elementit të lëngshëm, ujor dhe të përfundoj perëndi e Urtësisë dhe inelektit njerëzor, kurse e kundërta shpjegohet me paraethymologjinë e fjalëve dhe perkatësinë tek Kefalí = Kokë : Kranío, Krános, Krúnos, Kríni = Kafkë, Kokë.
Si perëndi që ka lidhje me elementin ? i lëngshëm, përmendet në Vioti-Bioti me epitetin ?Ógga? (lexo: Ògja) ose ?Oggaía? (lexo: Ogjéa) sikurse edhe prej Pafsanías dhe hulumtuesve më të rinj të cilët e konsiderojnë rrënjë Fenikase.
Por në shqip kemi Uji,Ujë. Pra fjala është pellazge e huazuar tek fenikasit. Prej kesaj fjale mendoj se krijohen fjalët
Okeanós, Ógugos (lexo: Óiijos-Ógijos).
E para do të thotë Ougeanós =Ugjeanós=Uieanós = Ujior (ou ? ne greqisht shqiptohet
u ne shqip) dhe e dyta ripërsëritjen e fjalës Ougj = Uij = Ujë që do të thotë pikërisht atë që nënkuptojmë me ?kataklusmós ? (lexo: kataklismós = përmbytje) dhe sigurisht sikurse është e njohur si përmbytja më e madhe e lashtësisë ,
ajo e Ogúgou ? Ogiju - Ugjíiu ? Ugjíu = Ujíu .
Në greqisht gjithashtu i lëngshëm është ug-pós (lexo: ig-rós), oug-pós (lexo: ug-rós),
[ig-rós, ug-rós ; u = i dhe ou = u].
Athiná dhe ?Gjarper ? adhurimi?
Kemi theksuar qe besimi pellazg kishte dy akse baze rreth se cileve rrutulloheshin te gjitha : Diellin dhe Token. Día dhe Dhímitra ? Dhé+mitra.
Shumica e adhurimeve, besimeve kane si aks Memen dhe ushqimdhenien e tokes dhe prej tyre sigurisht me e rendesishmja eshte ajo e ?Mistereve Elefsinian? : te vdekjes dhe lindjes shekullore te jetes (Teme e trajtuar ne kapitull tjeter te ketij libri).
Gjarperi ka dy virtyte, karakteristika, qe ku vemendja pellazge i lidh me mrekulline e rilindjes se natyres :
Se pari, sikurse fara, bima (sipas mythologjise eshte Persefóni) bie, mbulohet, groposet ne toke dhe me ardhjen e pranveres, e ngjashme me te, rikthehet ne siperfaqje duke dhene pershtypjen e ringjalljes.
Se dyti, karakteristika e vecante, e vetme, qe lidhet me jeten dhe zhvillimin e tij eshte nderrimi i lekures se vet. Gjarpri qe nuk mund te nderroj lekuren e vet, ngordh. (Gjarpri i plagosur rigjeneron komplet plagen e tij me ndryshimin e lekures). Karakteristikat mjekuese te helmit te tij mendoj se perkojne me nje epoke te mevonshme.
Adhurimet ndaj vdekjes si te dhena proporcionale me ato te banoreve te Polinisías nuk ekzistojne ne Greqi, megjithe hipotezat e kunderta te Thomson (G. Thomson ? Egjeu i sterlashte).
Vet ?gjarper ? adhurimi? mund te kete disa rrethana, te dhena analoge por shkakun e kane komplet ndryshe dhe perbejne shtrirje te thjeshte te sistemit baze te adhurimit pellazg. Neper shekuj, natyrisht, shkaku fillestar ndoshta u harrua dhe bestytnia, supersticioziteti dhe fanatizmi dhane dimensione te tjera. Por ne pergjithesi gjarperi u quajt simbol i ringjalljes shekullore, ajo krijese e tokes qe packa se nuk eshte fare apo bime, e ngjashme me to ringjallet cdo vit dhe rijeton me ndryshimin e lekures se tij.
Keshtu pra nje gjarper qe ka fole ngjitur shtepise ose ne ndonje cep te shtepise u quajt shenje miresie, shendeti dhe jetegjatesie per gjithe familjen dhe vet shtepine dhe jo vetem nuk debohej por edhe mbrohej.
Dhe ky perceptim ekziston kudo ku u vendosen pellazget por ia vlen te permendim dy nga vendet me karakteristike : Kreta ku sipas Homerit u vendosen ?Perendite Pellazge ?
( Odisea, b. 177) dhe hapesira pellazge ne Attike. Ne Krete statuja e mrekullueshme e perendise Athiná me gjarperinj na vertetojne jo vetem prezencen pellazge qe thote Homeri por edhe ?gjarper ? adhurimin?. Per t?u nenvizuar eshte fakti qe tek statuja, veshja e perendise Athiná eshte e njellojte me veshjen grave te Shqiperise se veriut (Mirdites), gje qe shume e kane vene ne dukje (shih S. Konda faqja 201, Mozafer Xhazhiu ?Drita? 1340).
Ne Greqin e lashte, ne pergjithesi ekzistonte imazhi i autoktonise se Pellazgeve me plote kuptimin e fjales, menjefjale te vetlindjes prej tokes.Ky perceptim shpreh fillin baze te besimit pellazg qe njerezit linden prej tokes dhe prej saj ushqehen. Dhurimi dhe ngrohja e jetes nga Ati dhe jetedhenesi Diell, sikurse dhe elementet baze te personifikuara ne perendite :
´Hpa ( lexo: Íra = Era), Poseidón(Poseidón = Uji), Estía(Estía = Zjarri) etj.
Perceptimi i autoktonise dhe ?gjarper ? adhurimi? ekziston edhe ne Attike sikurse shohim mythet per krijimin e qytetit nga Kérkopa qe ishte gjysem njeri dhe nga mesi dhe poshte gjarper. Si perfundim shohim Athiná-n te rrethoje veshjen e saj dhe te mbaj gjithashtu ne duar gjarperinj. Ne epoken e re ku vendbanimet e Arvanitasve jane te grumbulluara do te gjejme mbetje te ketij ?gjarper ? adhurimi?. Thone qe cdo shtepi ka gjarperin e saj mbrojtes,
?Gjarper shtepie? .
Ne Shqiperi, - thote profesor Muzafer Xhazhiu ( ?Drita ? 1340) ,- ekziston gojedhena popullore qe cdo shtepi ka gjarperin e vet i cili therritet me emra te ndryshem : ?Vitorez, Bolla e shtepise ose Ora e shtepise ?.
Theksohet gjithashtu qe nje tjeter gojedhene popullore ne Shqiperi thote qe gjithe fuqia e ekzistences se gjarperit gjendet tek lekura e tij. Kur heq lekuren duket sikur rilind dhe keshtu jep shkas ne mbajtjen si simbol i perjetesise. Kete deklaron edhe kenga e njohur popullore atje, ?Femija gjarper ? sipas se ciles nje femije shnderrohej diten ne gjarper dhe ne mbremje ne nje djal te bukur. Gjyshja e tij, qe te ndaloje shnderrimin e femijes ne gjarper, merr dhe djeg lekuren e tij qe e kishte hequr para se te flinte dhe femija menjhere vdes.
Nje nga versionet e famshme te fabules ? E bukura e dheut ? thote qe ajo fshehej brenda ne nje lekure gjarperi. Vitoreza, nje gjarper me pika te verdha, quhet edhe ?E bukura e
dheut ? (shih fjalor Kristoforidhi) dhe ia vlen ketu te theksojme qe keto versione te fabules qe nga Gegeria deri ne Moré jane te shumta dhe me vlera. Por mendoj qe motivi baze fillon ne vitet e sterlashta pellazge dhe ne menyre te vecante prej mythit te ?Dhemitres dhe Persefonit? .
Ne variantin e G. Hahn tek ? Albanesischen Studien ?, ? E bukura e dheut ? ka shume te dhena mga mythi i Dhémitres dhe Persefonit. Persefoni ketu eshte e bukura e dheut dhe qe paralelizohet me gjarperin e shtepise dhe gjen vazhdimesine e saj tek
?gjarper ? adhurimi?, qe prej atehere e deri me sot tek Arvanitasit. Dhe kjo eshte akoma nje
e dhene tjeter e besueshme e relativitetit te tyre.
Duke bere nje permbledhje rreth Athinás, mund te themi qe ishte perendi e jetes shoqerore shume e mevonshme se babai Diell ? Dia dhe te 5 elementeve te natyres. Eshte ?fjala e perendise? sikurse shume drejt thote dhe analizon Konda ethymologjine e emertimit te saj.
Eshte perendia Amin-e, vajza e Dias, menjfjale e njohjes supreme (Di = njohjen universale, gjigante) dhe simbolizon gjithesine mendore te njeriut qe lartesohet ne qyteterim, civilizim.
Qe Athiná personifikon arsyen ishte ne pergjithesi mendim i pranueshem ne lashtesi, por le t?i referohemi kendveshtrimit te te madhit Dimókritu : ? Athiná eshte arsyeja nga e cila burojne tre miresi : te mendosh drejte, te flasesh drejte dhe te besh ato qe duhet ?.
E tepert te ritheksojme qe nje perendi me nje identitet te tille te dukshem dhe te percaktuar nuk ka nevoje te te binde qe ta pranosh dhe ta adhurosh.. -
el_a.
User deleted
Iliret dhe Dias ? Dielli
Thame pra qe forcat natyrore ? perendite e sistemit te adhurimit tek pellazget te vjeter, me zhvillimin e shoqerise pellazge marrin tashme forme sociale. Formimi njerezor kalon tashme ne stade te tjera zhvillimi dhe ne nje grade te tille ku pas disa shekujsh vetem te URTIT e asokohe njohin ? e mundeshme nga trashgimnia hierarkike ? qe perendite perfaqesonin forcat natyrore, krijuese te jetes ne fillim.
Dias do te ndjeke zhvillimin politiko ? shoqerore dhe ndryshimet ne terren. Keshtu, ne epoken e regjimit mbreteror te Akejve ? Ahejve, nga ana ikonike vizuale dhe cdo lloj ngjashmerie, Dias do te jete mbreti i Olimpit sikuse edhe vet mbreteria e Akejve ? Ahejve. (Kjo gje ndodh me te gjitha perendite qe popujt adhuruan. Merrni per shembull formen e Krishtit. Ne epoken Bizantit Mesjetar, Krishti personifikohet si krye-orakulli I madh me veshje mbreterore te arte, steme dhe pamje te rrepte.
Eshte sovrani dhe perendia denuese sipas cdo ikone dhe cdo lloj ngjashmerie te perandorit bizant. Ne epoken tone populli e koncepton ndryshe Krishtin. E konsideron perendi te dashur dhe humanitare me te dhena te thjeshta dhe popullore, dhe ne kete menyre e ikonizon.)
Ne epoken e Demokracise keshilli i perendive te tjera do te jete i rendesise vendimtare dhe perceptimi i monarkut Dias jo vetem qe nuk theksohet, por duket hapur perpjekja per ti dhene atij nje dimension tjeter.
Behet perpjekja per tu identifikuar me forcen llogjike, drejtesine dhe harmonine universale. Po edhe I diturise supreme.
Keshtu pra ne prosperitetin e Demokracise Athinease do te degjojme nga goja e Eskilit te madh: ?Dias, kushdo me qene, eshte Forca qe harmonizohet me llogjiken dhe vepron me Drejtesi?.
Kjo pra, edhe ne se nuk eshte realiteti, eshte e kerkuara dhe deshira per sistemin, regjimin e ri dhe eshte deshire kaq e forte saqe emertohet si realitet.
Me vone kur Demokracia do te shperbehet, sepse Athineasit jo gjithmone e mbajten elegancen e mendimit ne stadet e duhura dhe shume here filozofonin ne kuadrin e ankandit te masturbimit, dhe kur qendra e mendimit dhe e reflektimit te tyre nuk ishte me bashkesia sociale por qellimet individuale personale, do te shfaqen ide te reja dhe Dias do te marri kryesisht nje status Orfike. Ketu, ne vend te shoqerise, individi futet ne qender te gjithckaje, te botes, ne qender te interesit dhe tendenca per ngjashmeri me perendi eshte e theksuar. (Entusiazem).
Por me renien e Demokracise Helene dhe me pushtimet e Aleksandrit te Madh ne Azi, rikthehet perseri statusi i vjeter i Dias. Dias ribehet dhe rinjihet si perendia Diell. Pse? Sepse cfare ndodhi me Helenet, ndodhi edhe me popujt e tjere nga ku kishin kaluar dhe vendosur Pellazget e sterlashte. Besimi mbi diellin si qender besimi, pothuajse eshte harruar. Cdo besim tjeter futet ne sherbim te pushtetit ekzistues dhe ne varesi modulohet. Cila eshte arsyea pra, qe ne nje faze te tille, qe do te prisnim ? sipas ndryshimeve nen te cilat vuante ne kohen e atehershme pushtimi Aleksandrik ? nje forme tjeter besimi pra, kemi risjellje te besimit te sterlashte te diellit si qender?
Pergjigja ndodhet ne trupat e Aleksandrit te Madh, ne popullin menjefjale qe jo vetem pushtoi Azine, por edhe u vendos ne vendet e pushtuara si nje klase dhe force drejtuese. Dhe ky popull ishin Maqedonet dhe Iliret, menjefjale populli vendas ? burimi i popullit pellazg, qe nuk ndoqi zhvillimet politiko ? shoqerore te Jugut dhe ruajti, mbajti rregullat baze politiko ? shoqerore dhe te besimit pellazg dhe natyrisht kur ne gjuhen e tij thoshte ?Diaw? (Dias), nenkuptonte ate qe nenkuptonin stergjysherit e sterlashte te tij, pra DIELL.
Sipas arkeologeve me serioz Maqedonet ishin nje fis Ilire qe do te thote prejardhje pellazge, qe si perfundim do te thote patjeter lidhje relative, farefisnore me pellazget jugor, Helenet.
Hirodoti ? Irodhoti I konsideron fis Dorian, qe mua me duket e drejte dhe nuk bie aspak ne kundershtim me cfare supozoj per pellazget.
G. Finlei tek ?Historia e revolucionit grek?, thote duke u mbeshtetur ne te dhenat e arkeologeve: ?Aleksandri I Madh ne simpoziumet me oficeret e tij, duhej te fliste nje dialekt te lashte arvanitas ? shqip?.
Por perpara se Finlei te shkruante keto dhe me perpara se arkeologet dhe gjuhetaret te benin kerkimet e tyre, te paditurit ? dhe te diturit Arvanitas, kishin jashtezakonisht te ndezur sensing e besimit dhe sigurine e trasheguar qe jane niper te Aleksandrit te Madh, dhe heroi kombetar I Shqiperise qe ishte dhe hero kombetar per heronjte e 1821 (revolucioni grek), I madhi Gjergj Kastrioti Skenderbeu jo vetem qe e vertetonte kete gje , por dhe emri I tij nuk do te thote asgje tjeter pervecese Aleksandri I Madh ne arabisht.
Ushtria pra e Aleksandrit te Madh, qe ishte kryesisht dhe e bazuar Ilire, dhe gjeneralet me te rendesishem te tij qe mbreteruan ne vendet e lindjes, sollen identifikimin patrimonial te Dias me Diellin qe mbajti deri ne vitet e para te bizantit pasi edhe ne perandorine Romake edhe ne ate Bizantine shumica e trupave efektive, gjenerale dhe mjaft perandore ishin me origjine Ilire, sikurse Dékio, Klaudio B?, Auriliano, Dioklitiano, Anastasio A?, Juliani I Madh etj.
Qe nga epoka e Romes, Dias ? Diell do te zhvillohet, nese jo me ne sistemin e vjeter te besimit te popujve europian, te pakten ne fjalorin e tyre qe te na sjell ne drite sot kete realitet.
Keshtu kemi ne frengjisht: Jour = dite shih Jupiter, Zeus, por edhe rrenjen Di- ne emrat e diteve te javes p.sh. Lundi,Mardi dhe Dieu = Perendi, Zot.
Ne anglisht kemi: Day = dite dhe Sunday = E diele, dita e Diellit.
Ne gjermanisht kemi gjithashtu: Gott = Perendi, Zot dhe Sonne = Diell dhe Sonntag = E diele, d.m.th. dita e Diellit.
Ne spanjisht kemi: Dia = dite dhe Dios = perendi, Zot dhe Sol = Diell sikurse edhe latinisht.
Ceshtja qendron tek qe asnje nga gjuhet e njohura nuk ekziston forma, vazhdimesia, linja e plote e fjaleve me rrenjen Di- dhe Ze-, por te palidhura ? ?jetime? dhe eshte me se e dukshme qe jane te huazuara ose nga te sterlashtet Pellazg, ose nga Iliret apo Romaket.
AMALTHEÌA Briri i Amaltias.
Sipas mythologjise, kur Dias foshnje u fsheh nga ana e se jemes se tij Réa ne mallet e Kretes me qellim qe ti shpetoje vemendjes se babait te tij Króno, ushqehej me qumeshtin e nje dhie qe quhej Amáltheia (lexo: Amáltia).
Sipas nje tjeter interpretimi nimphi Amáltheia dhe motra e saj Mélissa (lexo: Mélisa = Blete) ishin ato te cilat ushqyen Dias me Qumesht dhe Mjalte.
Ne vitet e mevoneshme nje thrill I marre nga ky version mythologjik do te jap besimin e ekzistences se bririt te dhise Amáltia, qe kushdo qe do ta kishte kete brire siguronte cdo te mire. Briri I Amaltias u be symbol I pasurise dhe I miresis dhe ?Amaltheúein?
(lexo: Amalthévin) do te thoshte pasurim, mireqenie etj.
Ne Dhiaten e vjeter shikojme ? e mundeshme nga Kreta e prejardhur ? konsiderimin e Tokes se premtuar si nje toke ku ?rrjedh mjalte dhe qumesht?.
Te njejti percaktim sikurse ai I mireqenies, pasurise etj. me mjaltin dhe qumeshtin do ta shohim tek greket e rinj dhe tek shqiptaret.
Nuk e di se ne cilat te dhena mythologjike Ilire mbeshtetet koka e dhise qe kishte ne perkrenare Gjergj Kastrioti ? Skenderbej , por ajo qe eshte per tu vene ne dukje ne muzeun e artit popullor ne Tirane ishte qe veglat popullore te artisteve cobenj kishin te skalitur gjithmone koken e nje dhie.
Profesori I filologjise greke ne Tirane Myzafer Xhazhiu me kujtoi ne nje takim, qe ne Shqiperin e veriut qumeshtit I thone ?Amëlt? (Amëltë, i Ambëltë sipas Kristoforidhit ne botimin e Tiranes, 1961, nga prof. Aleksander Xhuvani). Ja se c?del prej kesaj:
1- Kjo rrenje fillestare MLT- e fjales ?Amaltia? (Amalt-)ndodhet pervecse ne fjalen e mesiperme qe ne Shqiperine e veriut do te thote qumesht, gjithashtu edhe ne fjalet arvanitase: Mjaltë dhe Mpliét (lexo: Bliét = Blet. Nga greqishtja MP = .Kjo na rikthen tek versioni I mythologjise se Amaltias dhe Melíttis (lexo. Melítis = Blete) qe ushqyen me mjalte dhe qumesht Dias dhe keshtu pra na jep nje rrenje te perbashket fillestare te qumeshtit dhe mjaltit ose te pakten nje tingellim te njellojte, qe eshte edhe e mundeshme. Menjfjale tingellimi I njellojte I ketyre dy miresive ndoshta ishte kjo qe I lidhi. Dhe sigurisht shikojme kete tingellim te njejte ne kete fjale te Shqiperise veriore Amëlt = qumesht dhe Mialt te lidhura me ushqimin e Dias Amaltia, Amalthia.
2- Mbaj mend nga vitet e femijerise qe dhite me shume qumesht dhe me gjinj te medhaja i quanim ?Malteze? dhe isha I sigurt qe kjo fjale vinte nga Malta, ishullin e njohur te mesdheut. Ceshtja eshte qe, qofte se me te vertete vijne nga Malta ose qofte se quhen keshtu pikerisht sepse kane ?Amëlt? d.m.th. jane shume qumeshtore duket qe realisht ekziston lidhje ne emrin e Maltes dhe prodhimit te qumeshtit dhe mjaltit, gje e cila nuk shpjegohet vecse perciptas ne qofte se nuk kerkojme ndihmen e gjuhes pellazge ne te cilen identifikohet nga ana tingullore qumeshti dhe mjalti. Malta menjefjale quhet dhe Melíti (= blete/mjalt)(Mjalta do ti thoshim ne arvanitase) por edhe njihet per llojin e dhive me shume qumesht (dhite malteze).
Briri I Amaltias pra eshte ai nga I cili rrjedh Mjalt dhe Amëlt = qumesht, dhe ne menyre metaforike pasuri, miresi dhe mireqenie.
Duke permbyllur persa I perket Dias dhe identifikimin e tij me shqipen Diaw = Diell, edhe fjalet Diwe dhe Diwo si lakime te se njejtes fjale tashme jane njohur si perkatesi te fjales DIA.
Pas kesaj eshte me se e dukshme qe sanskritja Dyaus nuk eshte asgje tjeter pervecse mbiemer percaktues I qiellit te ndricuar, me dite. Dhe me te vertete perendia e qiellit te erret ne sanskritisht eshte Varuna-h ( nga shqipja eshte percaktues i qiellit me re Vrane ose Vrer).
Dhe perseri mund te veme ne pah fare mire nese ishte e vertete ajo qe thane pastoret Indian Aleksandrit te Madh, qe menjfjale kishin kryesuar para pushtimit te tij, te tjere te se njejtes rrace nga e njejta zone dhe jo vetem nje por dy here (shih pushtimet e Herkulit dhe Dionisit).
Me teorine pellazge kjo vetekuptohet plotesisht dhe shpjegohet. Duke ndjekur drejtimin drejt lindjes te nje populli te madh Ilir, Dardhaneve e mbeshtesim akoma me teper kete version. Nga veri-perendimi i Ballkanit nje pjese arrin deri ne liqenin Dardanida dhe ne Dardanele.
I biri i Dardhanit, Ilos behet krijuesi i Iliut (Trojes) dhe tjetri Epextheus (lexo: Erekteus) ose Epixthónios (lexo: Eriktónios) vjen ne Athine dhe fut perpunimin e metalit. (Dardhanet ishin te njohur pikerisht ne perpunimin e metalit).
Ne luften e Trojes Peonet Ilire komshij te Dardhaneve, do marrin anen e trojaneve me kryesus Puraíxmi (lexo: Pirékmi - emer tregues i perpunimit te armeve nga zjarri).
Duke ecur ne vazhdimesi shikojme Dardhania ndermjet Sirise se sotshme dhe Turqias dhe duke shkuar akoma me ne lindje shikojme Dardhanistan ne ane te Indise dhe Tibetit me karakteristike kryesore te popullit, perpunimin e metalit.
Por sic thame pellazget mergimtare (shume-levizesh, udhetare) riktheheshin shpesh dhe keshtu duhet te shpjegojme shume evidenca te vendosjes ne Greqi heronj nga lindja qe vinin jo si te huaj (shih Perséa, Danaó), por si pretendues fronesh dhe treshgimtare.
Po e mbyllim referencen tone mbi Dia ? Diell me nje te vjeter came kushtuar Diellit:
?diell-o, diell-o
ama buck?e miell-o
sa të hamë prëmë
bashkë me time ëmë
sa të hamë prapë bashkë me tim attë ?
Ne mbyllje te kapitullit Dia dhe perpjekjen ne besimin tim per te shpjeguar sa me mire dhe qarte qe ?Dias dhe Zeus? nuk do te thote ?oupanos? (lexo: uranòs = qiell) ? sic ketu dhe nje shekull besohet ? por ?DIELL?, ve ne dukje dhe hymnin e VIII orfik drejtuar Diellit, I cili therritet si ?Zeusi I pavdekshem?.
Kete besim timin e botova per here te pare me 1983 ne vepren time ?Arvanitet dhe prejardhja e grekeve?, faqja 115-9, por ketu u mundova ta dokumentoj duke sjelle pervec te dhenave gjuhesore, nje sere te tjerash te dhenash sikurse mythologjike, historike, arkeologjike, akoma edhe gjeografike, gjeologjike, laografike etj. dhe ne menyre te tille qe nje e dhene te vertetoje te tjerat dhe te vertetohet nga ato.
Íra
Íra eshte bashkeshortja legjitime e Dias nga epoka e Homerit dhe
Hesiodit ? Isiódos. Peripecite erotike te Dias kane kontrast dhe kufi, por struktura e formes se shoqerise sociale te botes Pellazge specifikon lidhjen monogamike edhe ne Olimp.
Nje eshte bashkeshortja legjitime packa se me perpara Dias kishte bashkeshorte te tjera, packa se te dashurat e tij asnjehere nuk numerohen. (Edhe ketu duket lidhja primare ne barazine perballe gruas, qe eshte e respektuar dhe ne baraspeshe ne shoqerine sociale, por reaksioni nen urdhrave te burrit nuk mund ti kaojne disa permasa te caktuara).
Mythet e kapricove dhe shperthimeve inatcore te ´Hpas (Íras) ndaj skandaleve erotike te Dias, jane te njohura. Keto mythe japin imazhin real te shoqerise sociale helene te atehershme dhe jane te mevonshme ne krahasim me epoken ku´Hpa (Íra) si perendi perfaqeson te dhenen e Erës, sikurse duket nga ethymologjia e emrit te saj.
Te vjetrit ethymologojne emrin nga fjala ?aíp? (lexo: aír), e anagramatizuar ? sipas cdo germe (shih ethymologjine qe jep Platoni tek ?Kratílo?). I drejte ky version por nuk eshte i anagramatizuar emri i ´Hpas (Íras) nga ?aír?.
E kunderta, fjala ´Hpa (Íra) eshte domethenia fillestare e ?aéra? sikurse na tregon gjuha arvanitase ? shqipe ku aéra = éra, gjinia femerore (?aéra? ne greqisht eshte gjinia mashkullore), por ne arvanitase dhe sic duket me teper ne te sterlashten pellazge dhe parahelene, ku anagramatizimi u be jo vetem aér dhe aír, por dhe gjinia mashkullore qe te modifikohet nga perendesha.
Per tu nenvizuar eshte fakti qe fillestarja H (H = I ne shqip) eshte germe e mevonshme dhe korrespondon drejt nje tingulli te folur, nuance e E, e lidhur tek fjala ´Hpa (Íra) ? Epa (Era). Por ne fjalen arvanitase Era, (e) eshte pothuajse siper, larte ose perceptohet plotesisht lidhja. Ne qofte se perceptimi i kesaj lidhje eshte i madh, atehere do te thote ?run up?(ang) - herë, orën, dimensionin kohor (Héra, nje herë).
Nuancat e tingujve ne greqishten e lashte dhe paraklasike ishin padiskutim te shumta dhe me kalimin e kohes u thjeshtezuan dhe u perkufizuan ndjeshem.
Duke iu rikthyer ethymolojise se emrit te ´Hpas (Íras), Empedoklís (lexo: Embedhoklís) mbeshtet prejardhjen nga fjala ?Aír? = aépas (= Era) dhe kete mendim e pranonte edhe Pláton (shih Kratílo 404,) Stoikoí (lexo: Stoikí).
Ky mendim ishte me I mbizoterueshmi ne lashtesi, meqenese edhe identifikimi alegorik I ´Hpas (Íras) me erën ishte i pranuar ne menyre universale.
Ne te kundert te tjere ( p.sh. Diogjénis Laértios) mbeshtet prejardhjen e emrit nga fjala eolike Éra = Tokë . Kete mendim e perqafon studiuesi I mevonshem Welcker, por duke vene ne dukje qe Decharme eshte jo i sakte dhe arbitrarisht dhe nuk bie dakord me karakterin mythologjik dhe vetite e `Hpas (Íras), e cila vetem me tokën qe nuk identifikohet.
Decharme fikson nje version tjeter ethymologjik dhe prejardhjen nga fjala sanskrite ?Svar? qe do te thote qiell. Eshte epoka ku mythologet dhe indologet kerkojne rrenjet e popujve europiane dhe gjuhet ne Indi pas zbulimit te lidhjes sanskrite me gjuhet europiane.
Por per kete lidhje dhe kundershtimet tona do te flasim ne kapitull tjeter.
Keshtu qe ?Svar?, ndoshta do te thote qiell dhe shoh disa te dhena korresponduese ne fjalet Ouranós (= qiell) dhe Svar, por emertimi I ´Hpas (Íras) , nje perendesh e epokes se mevonshme e primarit - Dodonit supreme dhe Dias pellazge, do te thote dhe perfaqeson te dhenen e erës.
Ne qendren e sterlashte te besimit pellazg, ne DODON, Dias ka bashkeshorte fillimisht Gaia (lexo: Géa ? Gjéa = Token) dhe me vone Dióni (lexo: Dióni). Shqiptohej edhe Diaóni dhe sipas mendimit tim do te thote ? dite, e ndriteshme?, prej rrenjes Di- .
Vereni gjithashtu emertimin latin te Àrtemis ? Hënës , ?Diana? prej se njejtes rrenje dhe rendesi me Diaóni ? Dióni.
´Hpa (Íra) sipas nje versioni tjeter eshte perendi dhe symbol I fortunes?. . Eshte perendi e majave te qyteteve, e lartesive, atje ku krijohen ciklonet....
Pas ketyre mytheve te lashte ku korrespondohet ´Hpa (Íra) me erën, furtunen etj. dhe sipas prej arvanitases , shqipes ? parahelene pellazges, vertetohet identifikimin i erës me
´Hpa (Íra) ? Éra, pa anagramatizim dhe na shpreh shqiptimin e lashte qe ishte ÉR dhe e artikuluar ÉRA para se te dilte dhe te mesohej ?aír?.
Ne vitet homeriane ´Ira dominon si bashkshortja legjitime e Dias, te cilit here ia veshtireson jeten me xhelozite shperthyese dhe here I jep kenaqesine femerore bashkshortore.
Shume alegorike e fuqishme bashkimi i Dias (Diellit) me Íras (Erën). Pak vemendje dhe fantazi duhet qe te perceptojme kuptimin ketij ciftezimi te bukur alegorik, ne qofte se reflektojme perceptimin e erës ne formen e saj te embel, ku ledhaton me butesi dhe kenaqesi ose ne formen e saj te eger, ku si furtune permbys dhe shkaterron gjithcka, edhe ne se dielli shkelqen... .
Persa i perket fjales eolike ?Épa? (lexo: Éra) ku si krijim i vetem i tipit folje ?Éraze? (lexo: Éraze = në, mbi tokë, tokës), mendoj se eshte korresponduese e latinishtes
Terra = Tokë, vend i thate dhe gjermanishtes se vjeter, irlandishtes dhe armenishtes Erda, Ert dhe Erkir, me heqjen e filleses T.
Mendoj qe te gjitha e kane prejardhjen nga rrenja arvanitase ? shqipe
?Ter?- Terem = thahem, thaj. Shihni korresponduesen homerike
?Tépsomai? (lexo: Térsome) dhe ?Tépso? (lexo: Térso) = thaj, thahem, me u tha. Prej kesaj edhe latinishtja Terra = toke e thate, do me thene pjesa e thate e tokes e kunderta me te ujshmen (detin).
Per prejardhjen pellazgjike te Íras, i referohemi shkrimeve te lashta sikurse p.sh. tek ?Apgonautiká? (lexo: Argonaftiká) e Apollonit, ?Dionysiou tou Perigitou? (lexo: Dionisíu tu Perigitoú), vell B´, faq. 147, rr.534 (botim 1808, Viene).
Shihni gjithashtu edhe tek ?Apkadiká? (lexo: Arkadhiká) te Pausanía (lexo: Pafsanía), ku Íra lidhet me gjenitorin, patriarkun pellazg (libri 8, 22-23).. -
el_a.
User deleted
Dhímitra dhe Persefoni, Misteret Elefsínase
Qe ne fillim theksuam qe cifti fillestar I perndive qe adhuruan paraardhesit tane ishin Babai Dielli dhe Nena Toke.
Ne epoken klasike shikojme perendine Toke (Gi ? Gji ne greqisht) te konsiderohet si nje perendi ndryshe nga Dhímitra dhe akoma edhe ne botekuptimin e besimit Hesiodik duket ky ndryshim.
Keqkuptimet dhe keqshpjegimet mbi temat e besimeve ishte dicka llogjike dhe predikuese ne klasiken e lashte dhe ne Greqine paraklasike, perderisa nuk kemi atje nje kaste pastoresh ne sekuence te trashegueshme, nuk kemi pastorate qe te perdor pushtetin ndaj pushtetit politik, nuk kemi bile as ate qe quhet ?besimin zyrtar? ? ne mund te thuhet ? , as bile dogmatike dhe teologji.
Pastoret trashegohen ose zgjidhen nga populli dhe shume filozofe dhe poet kohe pas kohe u bene pastor (p.sh. Euripidi, Sofoklís, Pitagora). Me keto te dhena, besueshmeria fetare nuk eshte vecse tradicionaliteti popullore qe ruhet neper shekuj, dhe pastertia e tij dhe origjinaliteti varet sipas kohes, ne rritje apo ne ulje te interesave te grekeve ku fantasia fluturuese e tyre gjithmone shton dicka, gjithmone nderthur mbi mythin baze te trasheguar pelhure te re, keshtu qe me te vertete eshte e veshtire te gjesh fillimin e ketij
system ? adhurimi.
Por duke analizuar adhurimin e Dhímitres, cilesite dhe karakterin e saj, mythin baze dhe duke shpjeguar edhe vete emrin e saj, shikojme qe ndryshimi I Gís ose Gaías nga Dhímitra eshte produkt I mosnjohjes se trashegimit pellazg ose keqshpjegimit te tij.
Natyrisht, deri ne epoken klasike greket ? pervec filozofeve qe kishin tjeter opinion ? besonin se Gí eshte nga te parat perendi dhe nena e jetes (?Géa perendi e gjithckaje? e therret Sofokliu, ?Antigoni). Athineasit ( Per te saktesuar, Athineasit e Demokracise, konsideronin veten e tyre pasardhes te pellazgeve dhe te lindur nga toka ? ?bij te dheut? sipas Pafsanía, 1, 38, 3 ? ndersa Aristokratet konsideronin solucion dhe pasardhes te herojve Thiséa, Kórono, Fálaro, Vúti etj, te cilet ishin lap ? lab qe zbriten nga veriu.
Ky fakt shtyu G. Thomson te mbeshtesi qe gjuhen greke e futen ne Attike lapet ? labet (shih G.Thomson: ?Egjeu i parahistorik?, perkthim Vitsaki, Athine 1959, faqja 118 dhe 184. ) dhe Arkadet mbeshtesin qe jane autoktone, menjefjale stergjysherit e tyre ishin lindur nag toka. Pellazget qe konsiderohen gjenitoret e fisit helen, konsiderohen autokton ose te lindur prej tokes.
Ne nje poezi te tij, ligjvenesi (atehere udheheqes, governatore ishin filozofet dhe
poetet... ) Sólon thote: ? E zeza Toka Nene, e para dhe e madhja e perendive te Olimpit?. Por Géa qe banon ne Olimp dhe eshte e respektuar nga perendite sa asnje tjeter, eshte ajo, Dhímitra.
Ne kete qender adhurimi te sterlashte te Dias pellazg, DODONI, nena Gí ( Gjí = Toka) adhurohej bashke me Dias ne vitet e sterlashta. Ne Delfús, qe nuk perben tjeter gje vecse transferimin e kesaj qendre pellazge nga Veriu (DODONI) ne Greqine e jugut, adhurohej ne lashtesi nena Gí, sikurse duket tek ?Eumenidet? e Eskilit. Ketu bile duket qe Géa nuk identifikohet me Dhímitren dhe Eskili ka parasysh nje tradicionalitet te vjeter qe i kushtohet ?orakullit te pare? Gaía (lexo: Géa - Gjéa) qe eshte paraadhuruar ne Delfús
?sikurse nje thenie e lashte thote?. Eshte me se e dukshme qe keto ?thenie te lashta? , do me thene traditen, diku e kane keqkuptuar ne epoken klasike, sikurse ndodh ne cdo epoke dhe akoma sot. Ne rreshtin e 19-te bile tek ?Eumenidon?, Eskili na sjell nje thenie tjeter te lashte: Apóllon ne Delfús nuk eshte tjeter vecse profeti i te atit te tij Dias, domethene kemi nje deshmi te adhurimit te pare te ciftit fillestar Dielli (Dias) dhe Gís (Gjís = Token) ne Delfús.
Decharme tek ?Mythologjia greke? thote qe Gí u emertua sipas epokave dhe sipas vendeve ku u adhurua me emrat: Gaía (Géa ? Gjéa) e konsideron me te lashten, Péa (lexo: Réa) te cilen e supozon me prejardhje te huaj, Kußéli (lexo: Kivéli) dhe si perfundim Dhimítir ? Dhímitra, ?emer tashme i zakonshemi dhe i perdorshem i perendise kesaj?.
Si perfundim, ne te ashtuquajturit hymne Olimpike shikojme pervecse pershkrimit dhe atij skeleti te gjate te hymnit ndaj Dhímitres (II) edhe hymn te vecante per ?Gaían Pammitéra? (Nena e gjithckaje, hymni XXX ) pa asnje referim absolutisht ndaj Dhímitres ose moment identifikimi Gaías, Dhímitras.
Por ne qofte se analizojme emrin e Dhímitres dhe ne se i kushtojme vemendje te vecante hymnit dhe mythit te saj, do te shohim qe ajo saktesisht eshte ?Mitéra Gí? (Nena Toke) dhe tek mythi isaj nuk pershkruhet tjeter gje vecse fakti i mrekullueshem dhe i shenjte
i vdekje ? ringjalljes shekullore te kercejve bimore ( te Kórit = vajzes, Persefonit). Ne asnje aspekt nuk shikoj identifikim te Réas me Gí ? Token ose Dhímitren. E kunderta, Réa therritet ne te gjithe mythet dhe ne te gjithe versionet si nena e Dhímitres dhe e pese te pareve vllezerve perendi te Olimpit.
Emri Dhimítir, e pranuar sipas opinionit te pergjithshem eshte bashkim, kompozim nga Da (lexo: Dha) = toke dhe Mátip (lexo: Mátir). Do te thote menjefjale ? Toka Nene? .
Tipi ?Dí? (lexo: Dhí) eshte arkaik I ?Gi? (Dor. Dha).
Ne arvanitase ? shqip kemi Dhe = Toke. Ne hymnin e 11 homerik Dhímitra therritet te pakten dy here Dió (lexo: Dhió). Gjinore Dioús (lexo. Dhiús). Por edhe ne shqip e artikuluar eshte Dhéu. Arkaiku ? Dió? (lexo: Dhió) shqiptohej ?Dheú?.
Kompozita e dyte Mítir, dorian Mátir dhe sanskritisht Matár, latinisht Mater etj, anglisht Mather, gjermanisht Muter, Sllavisht Mati, nuk ekziston ose te pakten nuk ekziston ne kete sens ne shqip.
Ne shqip kemi Mëmë dhe mendoj se kjo eshte fjala e sterlashte kushtuar nenes. Greqishte e re Mamá, indisht Máma etj. Eshte nje tingellim i kerkeses foshnjore per ushqim, e perseritur.
Por ne shqip ekziston fjala Motr (Motërë) ku identifikohet si e njejta rrenje me Mítir, Máter etj. I. Satamatakos ( shih ?Mítir? ) mbeshtet qe fjala Motërë do te thote motra e madhe ne moshe qe ze vendin e nenes.
K. Kristoforidhi ne fjalorin e tij paralelizon kete gjale me greqishten e vjeter ?Mítir?.
Per adhurimin e saj dhe ne menyre te vecante per Misteret Elefsínase qe konsiderohen te perkushtuara dhe drejtuara Dhímitres dhe vajzes se saj Persefónit ose thjesht ?Kópi?
(lexo: Kóri = vajze) , jane shkruajtur shume ne menyre jo te qendrueshme, kontradiktore sepse asnje nuk guxonte te thoshte ose te pershkruante cfare ndodhte ( ?veprohej? ), cfare thuhej (predikohej), dhe cfare demonstrohej ne ritet ( ?tregohej? ).
Ne raste te tilla fantazia egersohet dhe me shume merr flake nga fakti qe ne nje kohe qe ekzistojne pershkrime te pastra dhe referenca poetike elegante ne dramen sublime te Dhímitras dhe Persefónit ( sikurse edhe ritet e jashteme), asgje nga te nenkuptuarat ekziston qe ti referohet se cfare ndodhte, thuhej dhe demonstrohej ne ritet qe kaq respekt dhe admirim e frike krijon.
Skajet e misteret dhe vendosja e rregullave politike te heshtjes, i ben akoma me shume misterioze Shenjtoret Elefsiniane. Ne nuk do te futemi ne te tilla detaje, aq me shume qe sic thame jane shkruar kaq shume dhe interesante, edhe ne qofte se kurre nuk do te mesojme perberien e Mistereve.
Ate qe do te analizojme eshte arsyeja, shkaku qe udhehoqi Pellazget ne adhurimin e Dhímitres dhe Persefónit, konkretisht cfare perfaqesonin fillimisht keto dy perendi dhe si arriti ne mister ky adhurim ne nje vend dhe nga nje popull qe i shmangej misterit, joqartesise, mjegulles dhe papercaktimit.
Thame qe Dhímitra simbolizon Nenen Toke, qe vetkuptohet dhe eshte Mëma dhe Ushqimi i jetes dhe i njerezimit.
Por me Token ndodh dicka qe mendja e njeriut nuk mund ta perceptoje dhe shpjegoje me lehtesi. Toka ha, zhduk femijet e saj ne brendesi te vet, dhe disa i ringjall dhe disa jo.
Bota bimore eshte ajo qe ringjallet cdo vit. Fara bimore bie ne toke, varroset, mbulohet me dhé, vdes, por ne pranvere ringjallet.
Per fat te keq nuk ndodh e njejta gje me boten frymore dhe me e keqja ? qe udheheq pesimizmi ? nuk ringjallet me njeriu ne se vdes. Apo lind ne menyre te tille qe nuk eshte ne gjendje ta perceptoi dhe shpjegoi ose si perfundim cfare dhe pse ndodh me fatin e njeriut? Prej ketyre pyetjeve lind peripecia e Misterit.
Natyrisht, Pellazget adhuruan fillimisht ate qe llogjika e paster I drejtoj te adhuronin: Nenen Toke (Dhímitra) si gjenitore dhe ushqim dhe mrekulline per mbijetesen njerezore, dhe ringjalljen shekullore te pervitshme te natyres. Kjo e dhene dhe ky fakt, kjo e vertete permbledh bukurine e mythit. Mythi eshte poezi, krijimtari e bukur mbi te verteten. Nuk e ndryshon, nuk e modifikon, nuk e thyen por e zbukuron.
Mythi thote qe Dhímitra ka nje vajze, Persefónin, virgjereshe e bukur ku nje dite duke luajtur ne nje lendine, u ul per ti marre ere nje luleje, Narcissul ? Jonquil (lulekuqes). Papritur u hap Toka dhe Mbreti i botes se poshteme, Ádis (lexo: Àdhis) ose Plúton del dhe e rremben Persefonin dhe kunder deshires se saj e mban ne bodrumet e pallatit te tij. Kur e meson kete gje Dhímitra shperthen ne lote, ulerima te vajtueshme dhe deshperimi, por edhe egersi sa qe u renqethen malet dhe fundet e detrave.
Por nuk e humbet kurajon e saj, as shpresen per ta rigjetur vajzen e saj te humbur. Ndjekin peripeci kerkimesh dhe mundimesh te nenes derisa si perfundim e meson se kush eshte rrembyesi i vajzes se saj, i cili kishte arritur ne kete veprim me dijenine e Dias.
E inatosur Dhímitra shperthen egersine e saj. Asgje nuk le me te mbije mbi Toke. Por le t?ia leme me mire fjalen ? e perkthyer ? poetit:
?Per ata, banues te Tokes ushqimdhenese
kohe e veshtire dhe e tmerrshme pritej,
asnje fare nuk mbiu me mbi Dhe
turrma te heshtura prej qeve t?zvarritura
ne lendinat e te keqit
sërë e tere prej drithrave te bardhe
pafatesisht hidheshin me kot mbi Dhe....?
Hymni homerian 11, 305
Gjithcka do te shkaterrohej dhe do te shuhej geni njerezor nga deshperimi I egersuar I Dhímitres. Dias I madh u merakos dhe u detyrua te bente mbrapa. Dergon korrierin e tij Ermí tek Àdhi qe te risjelle vajzen tek nena e vet. Por Ádhis ? Plúton i keshilluar, i jep vajzes te haje nje fare lulekuqeje (qe prej atehere dhe deri edhe sot presupozon lidhjen e ciftit te ri por edhe te vdekjes).
Sapo e pa vajzen e saj Dhímitra turret per ta perqafuar dhe e frikesuar e pyet nese provoi dhe hengri gje ne boten e poshteme, dhe kur mori pergjigjen fytyra e saj qe deri ne ate moment shkelqente nga gezimi , u vrenjt perseri. Por fjala e Dias u be ligj: Vajza do te rri 3 muaj me bashkeshortin tashme legjitim te saj, Àdhis ? Plútona poshte nen Toke dhe muajt e tjere te vitit do te jetoje prane nenes se saj. Rane dakord dy perendite dhe Dhímitra pranoi perseri te hypi ne Olimp.
Mythosi nuk eshte tjeter gje vecse investim, investim i bukur dhe i mrekullueshem i se vertetes natyrore qe e do Natyren te vdes ne dimer dhe ringjallet ne pranvere, qe e do faren nen token e erret ne vjeshte, dhe ne pranvere te mbije dhe te lulezoi e me pas te degezohet. Toka mbushet nga bimet, lulezim aromash dhe bukuri pranverore dhe kur vjen vjeshta dhe dimri, gjethet vyshken, thahen dhe bien bashke me lulezimet ne toke dhe gjithe natyra mbeshtillet me nje lakuriqesi.
Por ja, ne pranvere celin perseri lulet, dalin perseri dhe jeshilojne gjethet, rizbukurohet perseri toka dhe mbushet me gezim. Ky fakt i natyrshem dhe i mrekullueshem i vene re nga te gjithe njerezit, nga gjithe popujt e botes, u be objekt, bosht adhurimi dhe pjesmarrjeje ne joharete dhe gezimet e Tokes. Njerezit qanin dhe vajtonin vdekjen, vyshkjen e natyres qofte te fytyra e Persefónit, qofte tek e Àdhonit, qofte tek e Diónisit, qofte tek e Ósiri, qofte tek e Krishtit. Dhe gezoheshin ne pranvere me ringjalljen e tyre.
Dhímitra per helenet eshte ajo e njejta, nena toke, dhe adhurimi dhe pathosi ne te cilet jane pjesmarres, i perket pikerisht tokes dhe fenomenit shekullore te ringjalljes se natyres. Natyrisht ne rastin e heleneve kjo ndodhte pas njohjes se arsyeshme, ndersa ne rastet e tjera p.sh. te Krishtit ose te Òsiri prej mosnjohjes ose sherbim i tjera mendimeve, refleksion.
Por sikurse thame, mbi kete adhurim qe llogjika e prek, ekziston dicka e paqarte qe nuk gjen pergjigje llogjike, qe rreshket nga kontrolli i llogjikes se paster dhe qe do te mundte te qendronte si nje paqartesi e thjeshte ne qofte se nuk e problematizonte pesimizmi njerezor dhe fati i dukshem i ulet i njeriut perballe ringjalljes shekullore te natyres.
Apo ekziston ndonje menyre, ndonje sekret Zotash qe mund te ndricoje njeriun te zbuloje rrugen e bashkecjes dhe te vete fatit, me natyren e ringjallshme? Pse disa nga farat mbijne dhe disa jo?
Pastoret e urte me shume kokecarje u munduan te japin nje pergjigje qe te satisfaksionojne edhe paqartesine e tyre edhe pesimizmin njerezor. Dhe me misteret, packa se jepnin pergjigje te vertete ose jo, arriten qe ?me nje te qelluar ? dy zogj?.
Si fillim satisfaksionuan pesimizmin njerezor dhe lehtesuan ankthin e vdekjes se pashmangeshme dhe pastaj qetesuan, civilizuan, ?i lemuan? njerezit me më miresi, më tolerance, sa me pake egersi dhe gjaknxehtesi. Sekreti per te ndjekur njeriu fatin e ringjalljes se natyres ishte nje: Te behet me i mire, me i drejte, i dobishem ne shoqeri ose me mire te mos jete i keq, i padrejte, gjaknxehte dhe brutal. Atehere ekzistonte mundesia te ndiqte pra fatin e shume lakmuar.
Nje pra misteri dhe i padiskutuar! I padiskutuar sepse thjesht fjala nuk mjafton qe te besojne njerezit. Duhet nje parapergatitje metodike, menyra te stermenduara,
vet ? sygjestionim, shpelarje truri, besim si perfundim qe te pranosh qe llogjika nuk te prek.
Sepse perfundimisht asnje nuk u ringjall, asnje nuk erdhi nga bota e poshteme dhe te thote:
? Po, ndoqa kete recete dhe u ringjalla. Do te vdes perseri dhe ringjallem vazhdimisht?. Ne se dicka e tille ndodhte nuk do te ekzistonte nevojshmeria e mistereve.
Thame qe ne fillim qe besimi me te tille sens ishte komplet i huaj tek pellazget, tek helenet. Vecanerisht do ta ndeshnim tek Misteret Elefsínase me nje ndryshim: Eshte ceshtje personale dhe zgjedhje e njeriut dhe natyrisht nuk ka formen dhe permbajtjen e besimit dhe perceptimit te popujve te Lindjes.
Me te miret beheshin me te drejte, me tolerante dhe ankthi i vdekjes behej me i lehte sepse bashkekzistonin me nenen Dhímitra, merrnin pjese bashke ne dramen dhe gezimin e zbulimit, ringjalljes se vajzes se saj.
Deri diku u mbushej mendja se ne fund te fundit jeta e njeriut vazhdon ne jeten e pasardhesve te vet, se femijet e tyre merrnin nje pjese nga jeta e tyre dhe e permbushnin, plotesonin kur ata vet do te kishin vdekur, se nje pjese tjeter e jetes se tyre si nje kujtim i mire do te qendronte tek femijet e tyre dhe natyrisht nuk mbajme mend te keqen, te vdekurin e keq, por te mirin, te drejtin.
Ja pra pothuajse njelloj si natyra qe trashegon te mirat dhe te keqijat, cilesite e mira dhe jo te mira, keshtu dhe njeriu do te trashegoi, do te transmetoi cilesite e mira dhe te keqija, jeten e tij si perfundim tek krijesat e tij dhe natyrisht qe te transmetoi dhe te percoi kujtimin e tij duhet te jete i mire, i drejte, i kendshem dhe natyrisht te kete pasardhes. Ja pra pse tek Misteret Elefsinase kemi dhe simbolet e fekondimit, dhe levizjet analoge imitative.
Ja pra pse ?Dekretet? e sterlashta pellazgjike sipas Herodotit, ne menyre te vecante festa femerore, nuk kishin tjeter kuptim dhe permbajtje vecse fekondimit dhe eugjenizmit.
I pavdekshem behesh 1 ? ne se siguron vazhdimesine e jetes tende brenda pasardhesve te tu dhe 2 ? ne se le kujtim dhe jehone te mire. Qe te arrish te paren duhet fekondim. Qe te arrish te dyten te jesh i pelqyeshem, i mire me njerezit e tu dhe i drejte.
Shume thjesht pra dhame arsyet e Mistereve Elefsínase, por ato te verteta sociale ishin mbeshtjellur me bukuri te tille, shenjtorí dhe madheshti ku vetem nje shkence letrare serioze, me vlera te merituara dhe ne te njejten kohe studim historik do te mundte te jap te pakten shembull se si ndodhte saktesisht dhe cfare veprime shoqerore sherbenin ne epoken e prosperitetit te tyre.
Ne vitet e mepas klasikeve, me hyrjen e ?Barbareve? ne Greqi dhe te ideve anatolike lindore, dhe kur tashme Misteret Elefsínase gjendeshin ne majat e madheshtise se tyre dhe shume dshironin ti imitonin, perceptimi popullor per Misteret Elefsínase mori me te vertete nje forme lindore.
Shume fantazonin qe imitimet do ti siguronin me ndonje menyre a recete pavdekshmerine ose nje fat te pakrahasueshem me te mire pas vdekjes se tyre. Nje perceptim te tille degjoi dhe filozofi Diogjénis Kinikós nga nje bashkefoles I tij dhe e mori duke u tallur: ? Po c?po me thua; Fat me te mire do te kete Patekíon hajduti nga Epaminóndha ne se vdes, sepse ka imituar (misteret).
Natyrisht, mistere kryenin dhe popujt e lindjes, por nuk do te ishte ekzagjerim ne se thoshim qe ishin imitacione te trasha te mistereve te pellazgeve te sterlashte dhe e vetmja gje qe mbeti tek misteret dhe orgjite (e ekzekutuara) ishte nocioni i shumezimit dhe bile si ekzaltim, kenaqesi trupore, menjefjale komplet jashte sensit baze dhe shenjterise se Mistereve Elefsínase dhe orgjive (Fjala ? orgji? eshte sinonime e fjales ? veper? dhe me kete nenshkuheshin ritet e adhurimit elefsinian. Por sikurse thame imitimet e trasha anatolike dhe ekzekutimet seksuale ne ato te supozuara rite qe ishin pothuajse te vetqellimshme seksuale, e bastardizuan edhe kete fjale te shenjte, keshtu qe prej atehere dhe deri me sot me ?orgji? nenkuptojme cfare nenkuptojme?).
Dhe natyrisht ne kete pike ndoshta do te duhej te theksonim pikpamjen dhe besimin tone qe Pellazget pasi fillimisht ju mesuan perendite dhe adhurimet shume popujve anatolike, si perfundim keto adhurime pas shekujve vetem njohje siperfaqesore dhe minimum nga thelbi dhe permbajtja e tyre ruajten. U mbyten ne brigje te ndryshme te perceptimeve anatolike.
Dhímitra pervec si perendi e lindjes dhe krijimit te jetes tokesore, u adhurua edhe si perendi e mbrojtjes se familjes. Eshte perendesha e madhe qe fekondohet prej Dias qe te lindi bimet, deget e tokes, dhe thirrja e adhuruesit ne Elefsínia ?Ýe, kúe? (lexo: Íe, kíe-qíe) ndaj perendise supreme bashke me imazhin e ketij bashkimi, e vendos tashme jo vetem si bashkeshorte sic eshte ´Hpa (lexo: Íra), por kryesisht dhe ne menyre vecante MITÉRA = NËNË.
Keshtu, Dhímitra ne te kundert me Íra ? qe eshte perendi e mbrojtjes se harmonise familjare ? eshte mbrojtese dhe simbol i eugjenizmit familjar, Maternity (nënë-izmit ne qofte se do te quhej).
Thirrja ?Ýe, kúe? (lexo: Ìe, kíe-qíe) do te thote ?lage, fekondoe?. Fjala ?`Ye? (lexo: Íe) eshte imperative e ?`Yo? (lexo: Ìo) qe do te thote lag, dergoj shi.
Shikoni formimin Yetós (lexo. Ietós) = shi. Sipas versionit ekzistues vjen nga rrenja indoeuropiane Su- (lexo: Si. Suv-etos dhe folja Su-jo = `Yo (lexo: Ìo).
Ne arvanitase-shqip kemi ekzakt Su- (lexo: Si) = Shi. Ne fjalorin e shqiperise shkruhet Shi.
Folja e dyte e thirrjes elefsínase ?Kúe? (lexo: Kíe-Qíe) eshte imperative e ?Kúo?
(lexo: Kío-Qío) = me barre, me pas, permbledh, jam me barre, mbars dike.
Ne arvanitase-shqip kemi pereri ekzakt rrenjen Ku- (lexo: Ki-Qi) qe perben edhe foljen qe do te thote me fekondu. ?Kúe? (lexo. Kíe-Qíe) = fekondoe ate, veta e trete. Ne fjalorin shqip shkruhet Qij.
Prej kesaj ide fillestare te Dhímitras, gjenitores, u krijua pra adhurimi pro-elefsinian dhe festa e ?Thesmoforíon? ku sikurse thame merrnin pjese vetem grate e martuara. Arsyeja pra dhe qellimi; eugjenizmi I grave.
Eshte me se e dukshme se Pellazget e sterlashte kishin si bosht mbeshtetjeje te tyre natyren, kundrejt se ciles mundoheshin gjithmone te pershtateshin dhe harmonizoheshin, dhe prej se ciles te mesonin dhe te merrnin shembull.
Llogjika e tyre ishte llogjika e natyres. Ekzistonte pra nje baze e qendrueshme dhe e padiskutueshme prej se ciles fillonin kerkesat e jashteme dhe te brendeshme dhe keshtu qe nuk humbnin ne labirinthe nocionesh absurde. Vepronte pra ky lloj kreu, kjo qendrueshmeri, kjo baze sikurse ?Ariadne?s clue? ? ?Vital lead? ne kerkimet e pashtershme te mendjes.
Mijera vjet kane kaluar prej atehere dhe kjo baze mbeti solide dhe e padiskutueshme. Vetem ne qofte se njeriu do te iki nga konturet tokesore dhe pushtoi planete te tjere, vetem atehere do te ndryshoje kjo baze.
Ky kre pra i llogjikes qe mbeshtetej ne Toke per tu ngjitur ne lartesi, karakterizonte Pellazget (Helenet, Romaket, Iliret dhe Ionet deri ne nje fare grade), ne kundershtim me popujt anatolike ku baza e llogjikes se referimit te tyre gjendej ne ndonje konstrukt ? perendie te papercaktuar. Kjo kishte si rezultat mjegullimin e mendimeve te tyre dhe te nocionit te tyre kerkesor.
Me pak fjale ne kete rast boshti i referimit ne analize perfundimtare ishte llogjika e burrit me te forte ose te urte, qe perendine ?e priste dhe e qepte? sipas permasave te veta. Duke mos pasur pra nje baze referimi te qarte dhe te dukshme te nocioneve dhe perceptimeve te tyre, te besimeve te tyre, arrinin ne krijimin e vazhdueshem te kulteve, feve te reja dhe ne te njejten kohe ne shpelarje truri te vazhdueshem ne popull per ti pranuar si te verteta idete e tyre sepse menyre tjeter pranimi nuk kishte.
Keshtu, Besimi (me kuptimin e thjeshte Beso!) u be guri baze, esencial i filozofise dhe perceptimit fetar te ketyre popujve, te ndihmuar edhe nga bimet narkotike qe deri edhe sot i perdorin sikurse ne pjeshket.
Ndoshta do te duhej te theksonim ketu qe ne perceptimin e adhurimit pellazg njeriu eshte element i natyres qe harmonizohet me ligjet e saj. E kunderta, ne kultet e tjera njeriu eshte element qe destinohet te persekutoje natyren dhe te persekutohet nga i padukshmi dhe i panjohuri perendi. Ky nocion mbizoteron deri sot dhe kemi arritur deri ne ate pike qe e kemi anashkaluar Nënën Tokë dhe boten natyrore. Kemi arritur deri ne ate pike saqe jane pjekur tashme kushtet qe njeriu te rimendoj dhe te llogarisi perseri identitetin e tij ne lidhje me ambjetin natyral perpara zhdukjes. Jane pjekur tashme kushtet qe njeriu i sotem te kuptoje me plote kuptimin e fjales madheshtine dhe urtesine e sistem ? adhurimit te sterlashte pellazg , te adhuroj perseri me vetedije Nënën Tokë (Dhímitra), Babën Diell (Dias), Erën (Íra), Ujin (Poseidóna), Urtësinë (Athiná), te dashuroje te bukuren dhe te adhuroje Dashurine dhe jo ta degradoje ate.
Kjo tendence do te mund te thoshim qe shprehet me te ashtuquajturat levizjet ikologjike sot ne Europe. Por te dalin rezultative me sensin e vetkuptimit nga njerezit dhe jo thjesht frikes se shkaterrimit, por dashurise dhe adhurimit te ketyre elementeve prej te cileve varet jeta ne kuptimin teresor te saj, do te duhet te studiojne pikerisht perceptimet e sterlashta pellazge dhe krejet baze te civilizimit heleno-pellazg qe te lirohen nga depozitat idiote shumevjecare qe kane trasheguar profete te ndryshem dhe messies ketu e mijra vjete.
Njeriu do te kete nevoje per Messie, Shpetues dhe Profete perderisa nuk vendose vet ne mendjen e tij te mendoje lirshem dhe pa imponim, dhe te ndjeke me vemendje boten e brendeshme dhe te jashteme, lidhjen njeri me natyre, lidhjen njeri me njeri.
Bimet narkotike ishin te njohura edhe tek adhuruesit e Mistereve Elefsínase, ku shume e mundeshme ishte t?i perdornin, me prezencen e efekteve te forta nuhatesore te tyre, per arritjen e qellimt objektiv qe ishte te bindnin pjesmarresit qe nje forme e pavdekshmerise ose nje fat me I mire I pasvdekjes mund te arrihej me nje menyre jetese dhe me pjesmarrjen ne keto mistere. Ky supozim I imi nuk eshte ekzagjerim, I referohemi skenes se prezantuar edhe tek misteret, ku Persefóni I merr ere Narcissus dhe fati I saj eshte te vdes dhe jo te vdes ose te vere ne gjume vdekjen.
Por Narcissus do te thote pikerisht bime narkotike. Keshtu qe narkotika si element baze imponimi te nje besimi, kulti ishte I njohur ne Greqine e lashte., por ndryshimi nga popujt anatolike eshte jashtezakonisht i madh. Besimi ketu ne menyre plotesisht te vecante perqendrohet dhe qendron element I tere i huaj me botekuptimin Helen. Kjo natyrisht nuk do te thote qe nuk ekzistonte ndjenja e thelle dhe origjinale e kultit, e besimit dhe respekti I thelle ndaj perceptimeve fetare dhe riteve. Bile ? bile ky kult dhe ky respekt ishte ne menyre te vecante I madh sepse dinin cfare adhuronin dhe pse adhuronin.
Sikurse thame Mythi permbledh me nje pelhure te mrekullueshme te verteta dhe reale. Me vone, meqenese civilizimi njohu nje ngritje kaq te rendesishme, mythet beheshin gjithmone e me shume te pakuptueshem, gjithmone e me shume fantazoheshin si paramithe, me rezultat krijimin e reaksioneve pozitive.
Te adhurosh nje nënë Dhímitra qe humbi nje vajze Persefónin, si fakt apo paramith nuk do te thote ndonje gje dhe as nuk mund te krijoi ose te mbaje adhurimin tend.
Por ne qofte se ke njohje qe mythi i Dhímitres dhe Persefónit eshte e verteta e madhe reale, e verteta e madhe e jetes mbi Toke, qe prej ringjalljes se Persefónit (lulezimi, karpoforizmi I tokes) varet ekzistenca jote, atehere jo vetem adhuron Dhímitren (nënën ? toke), por edhe nuk pranon, reflekton ne qofte se nuk te lene, te ndalojne kete adhurim.
Dhe packa se ne vitet e pas-romake helenet kishin harruar ne grade te larte rendesine e thelle te mytheve, ekzistonin shume te tjere qe I kuptonin teresisht ato, dhe reaguan ndaj furise kristiane te Bizantit anatolik me rezultat zhdukjen e tyre perfundimtare, genocidin dhe shkaterrimin e tempujve dhe statujave te mrekullueshme.
Ne vitet klasike, Orfizmi, sekt me tendence mistikopathie, u ngaterrua me Misteret Elefsínase dhe mythet u modifikuam mjaft derisa dhe Persefóni u quajt grua e Dionisit ose Dionisin si element I ringjalljes se natyres etj. Te gjitha keto jane te mevoneshme, ndryshe nga elementet e adhurimit te sterlashte Elefsínas.
Ate qe duhet te kuptojme me perceptimin e kultit ne Greqine e lashte eshte kjo:
Njerezit adhuruan cfare llogjikisht meritonte te adhurohej.
Kjo do te thote qe kishin deren e hapur, mendjen dhe zemren te adhuronin edhe dicka te re, dicka qe nuk perfshinte sistemi fillestar i adhurimit te tyre, por llogjika tashme e lejoi dhe sistemi ekzistues i adhurimit natyrshem e pranoi dhe e futi brenda tij.
Keshtu p.sh. nuk do te kishin kundershtim te fusnin ne sistemin e tyre te adhurimit nje perendi te dashurise njerezore si Krishti le te themi, ose nje perendi e se permbajtshmes ose nje perendi e paqes etj. Por patjeter keto perendi te reja do te ishin sekondare, do ishin perendi te forces normale shoqerore dhe asgje me teper.
Qe te ekzistoje dashuria, permbajtja, paqja, do te duhet te ekzistoj ne fillim babi dielli (Dias), nëna toke (Dhímitra) elementet baze te jetes sikurse edhe uji (Poseidóni), era (Ìra) dhe ato elemente qe nga thellesia e tokes specifikojne ringjalljen e natyres dhe japin frytet dhe ushqimin tek njerezit: Persefónin dhe Ádhin ose Plútonin. Menjefjale te pese perendite fillestare te pantheut helenopellazg, pese vellezrit ? perendi te pare qe i jati i tyre Krónos nuk mundi si perfundim ti zhdukte.
Duke iu rikthyer Dhímitres do te thoshim, qe prej epokes ku njeriu nuk mjaftohej nga cfare kishte vet toka, por me kultivimin, bujqesine rrit te kamjen e tij, ky adhurim merr nje karakter te vecante. Tokes (Dhímitra) i shtohet perkujdesi, lutja qe te jape gjithmone e me shume fryt, gjithmone e me shume kamje.
Nuk eshte pa vend edhe atributi ofensiv thelbesor I Ádhit si Plutoni. Atribut ofensiv qe zbulon tendencen perkujdesor te njerezve ndaj elementeve qe ruan brenda thellesise se saj toka, farat (Persefónin), dhe duhet ti lejoi te vijne, dalin ne siperfaqe (te japin fytet) dhe ne vazhdim disa te kthehen, dua te them qe shumica te qendrojne tek njerezit. Menjefjale Plúton therritet Àdhi, d.m.thene brendesia e tokes qe jep, cliron floren, sepse merr nje fare dhe jep shumfishin, jep shumicen.
?Pleion? (lexo: Plíon = shumicen, shumfishin, plurale) eshte relative me foljen ?Pímplimi? (lexo: Pìmplimi = plot, I mbushur) dhe ?Plítho? = mbush.
Ne arvanitase Pliót ? Plot = mbushur teresisht, dhe Mpliój (mp = ? Bloj = mbush plote, grum+bloj. Ekziston gjithashtu edhe folja Mplúanj ? Bluanj = Bluaj.
Me se e perdorshme tek Arvanitasit e Greqise eshte folja Mplionj ? Bljonj = mbush, plotesisht, nuk e gjej ne fjaloret e Kristoforidhit dhe Gjinit, por ekziston ne to folja
Bliroj = perplot.
Ne ?Mitologjia greke? e J. Richepin dhe vecanerisht ne kapitujt qe flasin per Dhímitren dhe Persefónin, referohet shpesh tek Foucart ku mbeshtet qe adhurimi I Dhímitres dhe Misteret Elefsínase kane ardhur ne Greqi nga Egjypti, dhe se Dhímitren e ndeshim ne Egjypt me emrin Ísidos ? Ìsidhos. Por keto sigurisht I thote Herodoti, qe sikurse thame nuk mundte te kuptonte se kush ishin keta Pellazg qe edhe ne Egjypt dhane ? sikurse edhe tek helenet ? perendi dhe adhurime (Herodotis, B) .
Nuk do ti rekthehem ketyre lloj perplasjesh, mjaftohem vetem te them qe : Nje kult I paster llogjik, vetem prej nje populli te paster filo ? llogjik mund ta kete prejardhjen dhe jo nga nje popull qe guri baze i mendimit te tij eshte Besimi jollogjik, absurd.
E dyta: Adhurimi I Dhímitres eshte plotesisht pjese perberese e llogjikes se kultit pellazg ndersa ne Egjypt p.sh. Toka quhet Zeb dhe eshte ?? I gjinise mashkullore.
Perendine-toke egjyptianet e imagjinonin si burre I shtrire I pafundshem ku prej shtreses mbuluese te tij, lekures mbinte e gjithe flora sikurse qimet.
E treta: E gjithe mythologjia e Ìsidas ? Ìsidhas verteton padiskutim ate qe e kemi rithene tashme, menjefjale Pellazget iu mesuan perendite dhe adhurimet Egjyptianeve dhe popujve te tjere anatolike por keto mesime u mbyten ne besimet e kunderta, bindjet dhe tradicionalitetet e ketyre popujve ne pike te tille qe vetem shume pak njohje siperfaqesore dhe shume rralle thelbi mbeti.
Keshtu qe duke dale jashte asaj qe Toka tek mythologjia egjyptiane eshte burre, Ìsis eshte bashkeshortja e tij dhe nena e perndise diellore Òru. Tjeter gje qe Ísa nga disa greke u bashkangjit me Dhímitren, nga te tjere me Afroditen, nga te tjere me Íra dhe nga te tjere me Henen! Pse? Sepse I kishte te ngaterruara, pak nga te gjitha keto elemente, absolutisht pa asnje rradhe llogjike dhe shpjegim.
Por le te shohim cilat ishin te dhenat e perbashketa te Ísidas me Dhímitren sikuse na thote Plutárku qe mori pjese ne misteret e saj.
Eshte vajza e Zeb = Toke. Instruktoi perpunimin e drithit (ndersa Dhímitra kultivimin). Krijoi lidhjen martesore dhe sikurse Dhímitra eshte mbrojtese e jetes familjare. Ketu bile ngjan me teper me Ìra por Íra eshte mbrojtese e jetes BASHKESHORTORE, ndersa Dhímitra e Familjares, tamam ne analogji te plote gjendet kjo ide sociale me realitetin natyror sikurse me siper analizuam.
Por ngjashmeria eshte tashme lidhja e Ìsidas me Persefónin, perderisa edhe ajo sillet si Mbreteresha e te Vdekurve dhe si perfundim ngjashmeria dhe ndryshimi thelbesor ne temen e saj te gjendjes njerezore te pasvdekjes; Ísis eshte ajo qe mori copat e bashkeshortit te masakruar dhe te vellait te saj Òsiri ? pa te Faloú qe e hengri nje peshk, Oksíringkhos ? dhe i rregulloi, balsamosi trupin dhe ne kete menyre e ebri te pavdekshem Òsiri.
Ne vazhdim Egjyptianet ose pesimizmi i ekzagjeruar i Faraoneve dhe sikofandia analoge e predikuesve fetar, deri ne pike te tille do ta keqshpjegojne adhurimin pellazg Dhímitrian, ku do te erresohen nga gjuetia manjake e jetes se pasvdekjes dhe metempsikozes, rilindjes.
Balsamosen Faraonet e vdekur me bindjen se dikur do te ringjallen dhe do te ri-mbreterojne. Keto ide ishin krejtesisht te huaja per helenet te cilet besonin qe jeta tek Ádhi eshte me e keqe se jeta e skllavit me te stermunduar ( Homeri ?Odisea?, XI, 489-490, ku hija e Akilit thote Odises qe do te preferonte me mire jeten e nje sherbetori mbi Toke sesa jeten e mbretit ne boten e poshteme) , por qe ne nje jete te tille boshe te drejtet gjenden ne fat me te mire dhe jo te drejtet dhe te keqinjte mundohen vazhdimesisht.
Menjfjale ne asnje menyre kulti pellazg nuk parashikon ringjallje dhe rikthim ne jete, edhe ne se pranon qe jeta vazhdon pas vdekjes nepermjet pasardhesve dhe ne forma te ndryshme, ku ne asnje menyre nuk mund te imitojne ose te arrijne kete jete nen Diell (Dias) (Le te marrim parasysh edhe ate qe prezantohet nga ?Argonaftiká?, kete veper te sterlashte, dy here bile ? 44 deri 46 dhe 103 - , qe menjefjale Orféas vizitoi Egjyptin dhe prezantoi atje mendimet e tij teologjike, gje qe sigurisht duhet te shpjegohet si vertetim poetik i faktit te heleno-pellazgeve banues ne Egjypt qe fillojne qe nga vitet paramemoriale pellazge dhe arrijne tek arvanitasit modern te Mohamet Ali nga Kavalla, qe formuan Egjyptin e ri) .
Natyrisht helenet shpirterisht te shqetesuar dhe ne menyre te vecante filozofet nuk ngelen te paprekur nga elozhet, nga fryriet, lavdite rreth metempsikozez ? rilindjes dhe mistereve ndjellese, dhe shume prej tyre dhe ne menyre te vecante Pitagora, i perqafuan me xhelozi te madhe. Pra asnje nuk mund te specifikoi me saktesi fazat e zhvillimit te Mistereve Elefsínase dhe te perkufizoi me saktesi cfare dhane keto mistere tek popujt e tjere dhe cfare huazuan nepermjet filozofeve pjesemarres qe kishin vizituar Lindjen.
Papritur, nderkohe qe te gjitha ishin mistike dhe tabu ne te fshehtat Elefsínase, mesojme nje urdher trinal te predikuesve: ?Vlerso prinderit e tu, ofroi perendive frytet e para te prodhimtarise dhe mos mundo kafshet?. Sa i mevonshem duhet te jete ky urdher i trete tek nje popull qe kurre, as qe mund te imagjinonte nje mbivleresim te tille ? ngritje ne piedestal perendish ? te kafsheve, ose tu rezervonin nje fat si ai qe ruanin egjyptianet dhe Indianet e sotshem?
Nuk do te ishte aspak jashte reales ne qofte se do te thoshim qe vecanerisht filozofet helene ishin ata qe ndryshuan nocionin fillestar te Mistereve Elefsínase. Shume prej tyre u bene hierophant (shpjegues) dhe hierophant-et vetem merrnin pjese ne tashme mesimdhenien e fshehte te ketij adhurimi.
Bile nje shkrimtar klerik i shekullit te 5-te pas Krishtit, Theodhóritos, aludon qe vec turmes qe ndjek thjesht aktivitetin dhe adhuruesve qe ekzekutojne orgjite (ritet), vetem hierophant-i njeh nocionin e thelle te mistereve, i cili gjendej ne libra te vecante me permbajtje kulto-filozofike. Theodhóritos pretendon qe ka njohuri mbi te tille libra, te cilat permblidhnin shpjegimin natyral te te gjithe mythologjise.
Per fat te keq asgje nga ato nuk shpetoi. Kristianet e Lindjes me Bizantet dhe kryesisht Theodhósion, te cilet kembengules te monotono-Bizantit vazhdojne te na e imponojne si ?Mega? (Bizantin), I mbyllen te shenjtat Elefsínase me 381-in , dhe gjithashtu kristianet e Europes veriore me Allárion, pas 15 vjetesh kaluan ne teh te thikes cdo kundershtues ndaj fese se dashurise etj. etj. helen ose adhurues te Elefsínases.
Packa se nuk kemi nga Theodhórito njohjen e shpjegimit natyral te mythologjise,
nuk eshte e veshtire te arrijme ne perfundime te drejta persa i perket shpjegimit te mythologjise greke, mjafton te vendosim ne fillim llogjiken dhe te shpjegojme emrat e perendive dhe te adhurimeve, gje qe mendoj se ia arrijme me ndihmen e gjuhes arvanito ? pellazge.
Vendosja e tempullit te pare te Nënës ? Tokë ne Elefsine (qytet ne Greqi) nuk eshte pa lidhje me emrin e qytetit dhe natyrisht nuk mundemi te dime ne se per shkak te emrit te qytetit u be qytet i adhurimit Dhimitriak ose e kunderta.
Emri Eleusís, Eleuthería dhe emri i perendise mamí Eileithuias kane rrenje te njejte dhe jane relative me lindjen, te lindurit (shih ?Eléftheros? ne fjalorin Stamataku. Elútheros ? ne Krete) .
Ne arvanitase eshte Liéj ? Lej = lind. Ljéhem ? Lehem = lindem,
por Eljéitura ? E lejtura = e lindura, ajo qe tashme eshte lindur dhe nga kjo ka ardhur sipas mendimit tim fjala ELEYTHEPIA ne greqisht qe do te thote e lindura, ajo qe erdhi ne bote, duke e liruar ate qe ishte M?é bar = me barr, me peshe nga barra, duke liruar ne te njejten kohe dhe te porsalindurin nga burgu gastrik dhe erresira qe ndodhej, dhe duke i dhene atij liri dhe drite.
Bar = peshe dhe ne greqishte kemi Báros (ne greqishte lexohet Város) ,
bar > bar-os > Bar-os.
Ne greqishten e lashte kemi fjalet ?loxeía?, ?lexó? = krevat bashkeshortor ose edhe vdekje bile, por dhe bashkeshort.
Ethymologjikisht gjuhetaret (shih Stamataku ?Léhos? ) I nxjerrin keto fjale nga e supozuara rrenja indo-europiane Legh- qe do te thote ?fle, fle gjume?.
Por fonetika passive e lej = lind eshte lehem, ljehem = me u lind ne arvanitase dhe mendoj se prej ketej e ka prejardhjen fjala.
Foljet arvanitase Flas, Fljas dhe Fle, Flje ndoshta japin pergjigje foljes ?Légo? ne greqisht ( = flas) qe ka rendesine e me fjete, ose ve dike te fleje, ta rregulloje, ta llogarit, dhe ta drejtoj.
Ne vazhdim ndoshta do te duhet te thoshim qe edhe fjala Lej = lind,
Lehem ? Ljehem = me u linde e kane prejardhjen nga fjala Lje ? Le ? I Lehte.
Le te kujtojme ketu qe M?é Bar = me peshe, gruaja qe mban brenda saj nje barre, peshe, femijen.
Por edhe kjo fjale e ka prejardhjen nga folja Ljë ? Lë qe do te thote me e lënë dicka,
me u liru, relative e foljes Homeriane Lúo = lë, liroj.
Lehem = lindem = lirohem.. -
el_a.
User deleted
Persefóni
Ne qofte se identiteti dhe rendesia alegorike e Persefónit eshte me se e qarte, e erret ngelet ethymologjia e emrit te saj qe shqiptohet ne shume menyra : Persefónia, Perséfassa, Perséfatta, Ferséfassa, Ferréfatta, Ferofátia etj.
Mendoj se eshte i qellimshem ky ndryshim i emrit te saj dhe i ka fillesat ne mythin e sterlashte arkadik, sipas te cilit jo Zeusi por Poseidóni dashuroi Dhímitren dhe prej bashkimit erotik te tyre lindi nje vajze ?se ciles asnje nuk guxonte ti permendte emrin? (shih Pafsanía, H? , 42 ). Nofka e zakonshme e saj ishte ?Déspoina? (lexo: Dhéspina), menjefjale zonje, zonje e madhe, hijerende.
Qe te arrijme ne perfundime te sakta per ethymologjine e emrit te Persefónit duhet te kemi parasysh qe pervec mythit te sterlashte arkadik (Arkadet nje nga fiset me te vjetra pellazge) qe do Poseidónin baba te vajzes se panjohur dhe te shenjte te Dhímitres, edhe disa te dhena te tjera. Keshtu tek Homeri, Persefóni paraqitet si mbretereshe e tmerrshme e hijeve te Àdhit (Iliada I? , 457, Odisea, K? 494, L? 634 ).
Disa shkrimtare te lashte e identifikonin Persefónin me vdekjen. Dhe fund, ne hymnin orfik ndaj Persefónit behte nje shpjegim ethymologjik: ?Fersefónia féris gar aí ke panta fonéfis? qe do me thene ?Fersefónia (Persefóni) qe te gjitha i prodhon dhe te gjitha shkaterron? (shih Hymnin Orfik tek persefóni XXIX, rreshti 16 ).
Gjuhetare te rinje nxjerrin prejardhjen e emrit te Persefónit nga versioni latin i emrit te saj Proserpina dhe fjalen Proserpo qe do te thote vegjetim i flores, i fares (Prosero = mbjell). Por emri i Vajzes do te duhet te kete te dy nocionet, kuptimet. Dhe te lindjes, mbirjes, vegjetimit, lulezimit edhe te tharies, vdekjes se natyres ose te permbledh te dyja keto cilesi baze te fares, ku bie, thahet ne toke, menjefjale perkohesisht vdes dhe ne pranvere mbin.
Eshte me se e dukshme qe elementi i vdekjes eshte ?nje ne dore? ne mythet e Persefónit. Nje tjeter element duhet te pranojme qe eshte rilindja ? jo lindja ? e natyres. Nje veshtrim i thjeshte ne ligjet natyrore na bind qe elementet e ?rilindjes? ekzistojne tek FARA, fruti i Tharë, qe ne vjeshte i vdekur (I Tharë) varroset ne token e zeze ( Dhímitra therritet ne Arkadi edhe Mélana = zeze) dhe atje me veprimin e Tokes dhe te Ujit (Dhímitras dhe Poseidónit) merr jete, mbin dhe pas tre muajsh del ne siperfaqe dhe zhvillohet, gjelberohet dhe lulezon fale vetem drites se Diellit (Dias). Keshtu perbehet veprimi natyral i ringjalljes se flores.
Por fjalet ?Spóros? ( = farë) , ?Karpós? ( = dege, frut, flore) ne greqishten e lashte,
jane ..... te gjinise mashkullore, ndersa Persefóni eshte nje vajze!
E kunderta, ne arvanitase eshte e gjinise femerore dhe quhet Farr-a. Fjala
arvanito ? pellazge Farra eshte e rendesishme ne :
Deklaron fillimisht Farën (Spóros), ne vazhdim spermën, ne vazhdim racën. Me nocionin, kuptimin e kesaj te fundit kjo fjale eshte e njohur edhe ne greqishten e re, ne vllahoromune, dhe ne sa e sa gjuhe te tjera. Por natyrisht vetem ne arvanitase do te gjejme rendesine e saj fillestare.
Perderisa vertetuam pra qe shume drejte identifikohet Persefóni me Spóro ( = Fara) dhe qe ne pellazgisht thuhet FARR-A dhe ishte e gjinise femerore, le te mundohemi te zbulojme rendesine e emrit te Persefónit.
Fillimisht te qartesojme qe gjuhesisht fjala ? rrenje FARR-A ekziston ne greqisht Spóros, Spíro, Spérno, Spartó etj, gje qe natyrisht gjuhetaret nuk e pranojne (shih fjalorin Stamataku), ku gjejne fjalen Spóros dhe foljen Spíro ( = mbjell, nxjerr faren nga fruti) ne te supozuaren rrenjen indoeuropiane Spro- ose Spre- qe ? dhe perseri supozohet ? mund te thote ?shkoj e vij? sipas imitimit te dores qe leviz kur mbjell etj.
Por mendoj qe rrenja fillestare eshte Fër- dhe eshte tingelluese nga zhurma qe ben fara qe prej grushtit te agrotit ne dhé. Pra fjala arvanitase FARR eshte e paralindur. Aq me teper qe bashketingelloria F ndryshon ne P dhe SP jashtezakonisht shume.
Keshtu kemi Piscus (latinisht) = Psári ne greqisht, Pishk ? Peshk ne arvanitase ? shqip, Fish ne anglisht ose Fisch ne gjermanisht etj.
Ficus (latinisht), Fik ne arvanitase, por Síko ne greqisht. Keshtu pra kemi ndryshim te fillestares F qe eshte e theksuar, e beshme ne SP (SPH) dhe ndryshim te A ne O ose E ose EI. Spóros ? Speiro ? Éspeira ? Spérno ? Ésparmai.
Emri i Persefónit thame qe ne Arkadi nuk zihej ne goje dhe ne zona te tjera e ndeshim ne shkrime te shumta mjaft te ndryshurara, gje qe do te thote se predikuesit, sikurse benin me emra te shume perendive, deshen te fshehnin emrat fillestare te elementeve natyrore te perendi-zuara qe adhuronin, duke i dhene keshtu nje force mistike. Kete force mistike dhe shenjterim i emrave te folur te perendive do ta shohim pothuajse ne te gjithe popujt e lashte, por ne rastin e Persefónit shohim shenjterimin e madh dhe respektin e heleneve ne ringjalljen e farës.
Por le te ndermarrim ethymologjine e emrit te Persefónit.
Thatt (Thatë) ne arvanitase do te thote jo e lagur, e tharë, me u tha.
Bashketingellorja T eshte e theksuar, e rende prandaj do te shkruhet me dy T (tt) ose do te shkruhet me zanoren eufonike (ë) qe shkruhet ne Shqiperi.
Keshtu pra Fárr e Thatt-e-thátta dhe e nyjezuar Farrethátea = Fara e thate, e vdekur. Por emri i Persefónit eshte ne nje shkrim te lashte, jo pra Farrethátta por Ferrefátta. Menjefjale kemi ndryshim te TH ne F gje shume e zakonshme.
Thembr ? fembr, ose Themí ? femí ? fimí ( = Famë) ne arvanitase por dhe ne greqishten e lashte.
Dhe me te vertete, ne se analizojme me teper se gjuhetaret e deritanishem, fjalet
Thánatos ( = vdekje), Thaní, Thnitós ( I vdekshem ) dhe Fónos (vrasje), do te shohim ose bile do te gjejme rrenjen e tyre te perbashket ne fjalen arvanitase Thatt = Thatë, jo i lagur (pa lenk ose jete), i vdekur menjefjale.
Folja relative e fjales ?Thatt? eshte Thanj ose Thaj.
Ne tabelen e portes, hyrjes, u lexua emri Pe-re- *82 ( *Ky ankth sot, eshte shume i ndjeshem ne temat e jolindjes te cifteve te sotshme. Shih relativen ne te lashten ?Thesmofória? ). Numri perfaqeson nje bashketingello-germe qe nuk eshte zberthyer dhe eshte e panjohur ne se perben pjese te trupit te fjales ose mbrapashteses, e cila duket me e mundeshme.
Ne emrin Pe-re- 82 u dhane shume shpjegime, nder te cilat dhe Pérsa ose Férsa qe i jepet Persefónit. I. Promponás (shih ?glosologjia?, vell. 2-3, faqja 173 ne version reviste) supozon qe emri i perket Pamfilise Preíia (lexo. Príia), duke lexuar numrin 82 bashketingello-germe
si -JA.
Permbyllsja -A ose -JA e emrave femerore ne arvanitase nuk eshte vecse nyja sikurse thame qe ndjek fjalen. Por kjo gje ndodhte para epokes se Homerit dhe bashke me Homerin ne gjuhen greke, dhe kur akoma nyjet u futen para fjales nuk u cliruan te vjetrat nga permbylljet dhe keshtu ne thelb fjalet ne greqishten e lashte dhe greqishten e re kane dy nyje.
Kemi ne arvanitase p.sh. Pun, Pun-a por edhe Re- , Rej-a ose Rea. Guxoj pra te supozoj qe emri Pe-re * 82, duhet te lexohet ?Fáraja? dhe i drejtohet Persefónit ? farë, sikuse me siper percaktuam.
Keto sigurisht ndoshta do te donin nje zhvillim me te madh gjuhesor dhe le te themi qe ne ketu thjesht nje shtytje, nje mbushje ndaj ketij drejtimi japim, duke filluar nga baza qe perderisa ? atekohe te Pellazgeve u emertuan perendite dhe adhurimet, me gjuhen e Pellazgeve dhe do te shpjegohen?.
Do te perfundojme me disa referime tek legjendat dhe tradicionalitetet qe ruajten arvanitasit nga mythologjia e Dhímitres dhe Persefónit.
Si fillim sigurisht oferta e pese fryteve te para (te lindura) tashme kishes. Ndjekin koshat qe permbajne drithe por edhe koke shege. Fund do te permendim perrallat e larmishme arvanitase me titullin e pergjithshem ?E bukura e Dheut? qe referohen me varacione te vogla ne mythin e Dhímitres dhe Persefónit (J.G.Hahn: ?Albanesische Studien?, vellimi II, faqja 166 dhe Petro Furiqi: ?Dialekti greko-shqiptar ne Attike? revista ?Athiná?, 1934 ).
Ne arvanitase ? shqip gjithashtu ?E bukura e Dheut? therritet nje gjarper shumengjyresh (shih fjalorin Kristoforidhi).
Ligji I ringjalljes (antigraviteti) se mbreterise bimore
Anglezi I famshem Njuton zbuloi ?pse kokra e molles bie nga pema?, do me thene ligjin baze te gravitetit. Studimi mbi mythin e Dhímitres dhe Persefónit zbulon ? te pakten tek une ? nje ligj tjeter te kundert me ate te gravitetit. Mijra vjete njeriu shikon qe pemet kane tendencen per se larti nga toka, drejt qiellit dhe jo e kunderta sikurse vepron ligji i gravitetit te cilin ne qofte se do ta ndiqnin do te shkonin per poshte!
Thame qe nje variacion i mythit Dhimitriak e do Persefonin vajze te Poseidonit (Ujit) dhe jo te Dias (Diellit) dhe cdo njeri kupton qe fara mbin nepermjet veprimit te tokes dhe ujit. Por mendimi i kundert qe mbizoteronte ne Greqine e lashte ka arsyen e tij qe nuk gje tjeter vecse koshienca e atij qe e quaj ?ligji i ringjalljes?. Dhe ky ligj me ra ne sy nga nje fakt i rastesishem, kur natyrisht kisha studiuar dhe isha problematizuar mbi mythinDhimitriak. Mbaja nje bime ne zyren time ne nje vazo vetem me uje. Per fat te keq brenda ne zyre bie shume pak diell, oret e para te mengjezit dhe vetem nga nje drejtim, nga e vetmja dritare. Vazoja gjendej ne qender te dhomes dhe bima ne vend qe te shkonte lart duke u rritur, shkonte ne drejtim te dritares, paralelisht me dyshemene. Atehere u bera koshient pse pemet dhe bimet nuk ndjekin ligjin e gravitetit. Atehere kuptova pse Dias (Dielli) emertohet babai Persefónit. Vertet qe pemet dhe bimet kane tendencen te shkojne drejt diellit dhe kjo tendence ?mposht? ligjin e gravitetit. Menjefjale perben nje ligj baze natyror. Kjo gje mund te vihet re fare mire ne ato bime qe kane mbire p.sh. ne gryke te shpellave ku drita e diellit bie vetem nga njera ane.
Dhímitra dhe Poseidón
Tek mythet e lashte te Arkadias, Poseidóni (Uji) sillet si perdhunues i Dhímitres (Toka). E ndjek qe ta perdhunoje dhe ajo ne perpjekjen e saj per ti ikur shnderrohet ne pelë. Por Poseidóni e kupton kete gje dhe shnderrohet ne kalë dhe futet ne kopene ku ndodhej Dhímitra e shnderruar ne pele.
Kjo kope i perkiste mbretit Óggio (lexo: Ógjio). Atje vjen ne kontakt me te dhe prej kesaj lidhje erotike jo te vullneteshme lind ? thone mythet arkadhike ? nje vajze emri i se ciles nuk thuhej.
Por edhe ne Elefsine sikurse qendra e adhurimit te Dhímitres, ekzistonte tempulli i sterlashte i Poseidónit, ku nxjerr ne pah se Pellazget e sterlashte konsideronin Persefónin ?Dipátiro? (Dypatir = dy eterish) : Día (Dielli) dhe Poseidóna (Uji).
Dhímitra e turperuar dhe e egersuar nga perdhunimi i pabese nuk dinte si te hakmerrej. Si perfundim qetesohet dhe lahet ne lumin ?Ládhona? per te shpelare turpin e saj. Te gjithe keta emra qe permendem kane kuptimin e tyre dh shpjegimin e tyre dhe nuk jane te rastesishem.
Pse Dhímitra lahet tek ?Ládhona? dhe cfare do te thote kjo? Cili eshte ai lume qe mund laje turpin e nje perendeshe?
E thote emri i tij qe eshte bashkim i perbere nga folja Lja (La) = me u la, larje, relative me Loúo (Lúo) ne greqisht, dhe emrit Dhun = turp, ?U bë dhun ? = u turperua, u be rezil.
Eshte e tepert te ritheksojme qe ne greqishten e lashte O (O-mega) korrespondon dhe me nje OY ( = U), aq ne shqiptimin e lashte sa dhe ne fjalet korresponduese arvanitase p.sh: Dodóni ? Dudúna, Doriéfs ? Dúrian, Oranós ? Uranós etj.
Keshtu Ládhon ? Ládhun = me la turpin, lau turpin.
Emri i mbretit Óggiou (lexo: Ógjiu) do te thote ujë, shih Oúyjë = Ujë ne arvanitase.
Àdhis
Mythi i Dhímitres dhe Persefónit lidhet menjehere me perendine e botes se poshteme, do me thene elementit qe gjendet ne brendesi te tokes dhe sipas fantazise ose llogjikes se thjeshte, ka dy cilesi:
Se pari dominon shpirterat e njerezve te vdekur dhe se dyti vepron ose lejon mbirjen e flores (lejon Persefónin te ngjitet ne siperfaqe te tokes). Me cilesine e tij te fundit therritet zakonisht me emrin ?Plúton? mbreti i botes se poshteme dhe shpjeguam cfare do te thote Plúton, Plútos etj.
Si mbret I botes se poshteme ne pergjithesi ky perendi therritet Ádhis dhe emrin e tij indologu I madh Max Müller e lidh me fjalen sanskrite Adhíti. Por kete mendim te Müller e vune shume ne dyshim, ndermjet te cileve edhe Decharme, bile me te drejte, sepse me termin Adhíti tek Veddet Indiane kuptohet nje shume cilesish : ?Adhíti eshte qielli, Adhíti eshte era, Adhíti eshte nena dhe baba dhe gjithe perndite dhe te pese fiset, Adhíti eshte e lindura dhe e ardhmja qe do te linde? (Decharme, faqja 386 ), na thone Veddet dhe me se e dukshme behet qe kjo fjale do qe te permbledhe te gjitha brenda saj ose te shprehe gjithcka, I perket perceptimit baze te filozofise anatolike te ?specifikes se papercaktuar? dhe nuk ka te beje fare me Àdhin Pellazg.
Por le te shohim gjuhen e Pellazgeve, arvanitasen, te na japi nje pergjigje. Fjala Àdhis ka te theksuar, te rende A-ne fillestare dhe shqiptohet Hádhis dhe arkaike ? para shekullit te 6-te para Krishtit ? Hádhes. Duke hequr mbaresen -s ngelet Xádhe- qe perbehet nga dy fjale baze te vecanta: Ha = ha, me ngrene, gelltis, qe eshte fjale primare tingelluese e hapjes se gojes me qellim per te pire dicka dikush, te gelltis, te kaperdije ushqimin e tij, dhe fjala Dhe = dheu i tokes, toke. Keshtu pra Há + dhé = ate element qe ka rremuar token, erozion, ka krijuar boshllek, hapje brenda ne toke. Ka ngrene token. Hapesira boshe ne brendesi te tokes, sikurse jane shpellat e nendheshme etj. Ato shpella pra qe u fillonte goja, gryka e tyre prej siperfaqes se tokes dhe mberrinte ne thellesi te papercaktuar brenda ne toke, konsideroheshin prej heleneve te vjeter, portat e Àdhit. Pra: Àdhis < Hádhes < Há-dhé.
Kérveros
Tek Homeri dhe tek Hisiodi, Àdhis dhe bota e poshteme eshte e erret, vend pa drite ku banojne te vdekurit. Eshte vend i pafund sepse nxe ne te gjithcka. Te gjithe futen ne te por asnje nuk kthehet me.
Portat e mbreterise se Àdhit i ruan nje qen i tmerrshem, i zi dhe i forte, i cili ne kohet e mevonshme ka tre koka dhe bisht prej gjarpri. E quajne Kérvero.
Emri i tij thote Decharme (faqja 392 ), identifikohet me fjalen sanskrite Sárvari qe do te thote ?natë?.
Une duke kembengulur edhe ne kete rast, qe sanskritishtja eshte shume e mevonshme ( e avancuar, e arranxhuar etj ) nga pellazgo-arvanitesja, gjej qe Kérveros do te thote qeni (menjefjale roja vigjilente) i varreve (do me thene i Àdhit). Dhe realisht Ken = ken, keni, qeni ne arvanitase. Kíon ne greqishten e lashte. Dhe Var = varr.
Fillimisht kompozimi I kesaj fjale ishte Kénvar-os dhe me ndryshimin e N ne R u be Kérvaros dhe si perfundim Kérveros. Shih Grur dhe Grun, Ver dhe Ven. Germen N e perdorin zakonisht geget ndersa R tosket, menjefjale zona ku eshte krijuar mythi i Kérveros.
Pra Kérveros < Kérvar <kénvar (shih mythin tosk qe paraqet J.G.Hahn ne vepren e tij ?Albanesische Studien?, vellimi II, faqja 166 , mbijetesa e legjndes se lashte mbi Kérveros ).
Háron
Háron ne mythologjine greke u krijua prej idese qe te kalojne shpirtrat e te vdekurve lumin Ahéronta dhe te zbresin tek Àdhi, do te duhej dikush qe njeh rrugen ti shoqeroj, ti adresoj. Dhe ai eshte Háron.
Ne vitet e mevonshme mbizoteroi zakoni te vendosin ne goje te te vdekurit nje monedhe qe perfaqeson vleren, shperblimin e transportit qe gjoja kerkonte Háron. Kjo eshte mythologjia e mevonshme helene e bazuar ne urtesine pellazge te kendveshtrimit kozmogonik dhe theogonik.
Dhiódhoros ( A, 92, 2, 96, 8 ) pretendon qe emri dhe dogma mbi Háron vjen nga Egjypti. Decharme ( 394 ) nuk bie dakord me kete por e nxjerr prejardhjen e emrit Háron nga folja Xaíro (lexo: Héro = gezohem), pra emer i dhene prej fames.
Por fytyra mythologjike e Háron ose Háronta mbijetoi edhe ne realitetin e ri kristian grek dhe bile shume e theksuar dhe me identitet te njejte, nese jo akoma me e pasur.
Kur kalojne tek Àdhi shpirtrat Háron i grekeve te rinj, i ujit me ujin e harreses qe te harrojne te kthehen, thote populli ndermjet shume te tjerash. Por ky uje i harreses nuk u krijua pa arsye, ne mythologjine e re greke qe e do Háron te shurdher qe te mos degjoje dhe te preket prej te qarave dhe lutjeve dhe dueleve te tij te pamposhtura edhe me trimat me me fame (Dhigjení p.sh. ) . Menjfjale nuk do te ishte nevoje llogjike te pinin edhe ujin e harreses te vdekurit.
Por ne arvanitase qe ishte gjuha e folur e popullit tone deri ne revolucionin e 1821 na japin shpjegimin edhe per ujin e harreses edhe per ethymologjine e Háron ose Háronta.
Harónj ose Harój = me haru, haroj. Dhe natyrisht, Arvanitasit e Greqise se jugut erdhen ketu shekullin e 14 nga veri-perendimi I Ballkanit, por Arvanitet Çamer te Çamerise ose Thesprotise ku vendoset Ahéron dhe Aherusía jane autuktone prej mijra vjetesh, packa se per arsyen qe ishin muslymane shume prej tyre I debuam tani se fundi!
Mbeten shume prej tyre dhe mbeti kryesisht shpirti I tyre ne laografine dhe mythologjine greke te re, mbeti vallja panhelenike e tyre, vallja Çame. Pikerisht pra persa I perket Çameve tradita nuk u copetua ketu dhe mijra vjete.
Afroditi ? Afërdita
Shume e dashur perendi e érotas ? dashurise dhe bukurise se Greqise klasike, ka nje para-histori pothuajse te panjohur tek shumica, gje qe dha pretekst te konsiderohet perendi e huaj, e sjelle nga Lindja.
Decharme eshte kaq i bindur perprejardhjen lindore te Afroditit, ku ne gjithe kapitullin e mythologjise dedikuar asaj, nuk ben gje tjeter vecse mbeshtet kete version. Megjithese qe ne fillim deklaron: ?Fantazia e guximshme e Lindjes lidhet hareshem me shpirtin helen ne mythin e lindjes se Afroditit.... ?
Decharme pra, shikon nje ?Helenizim? te Afroditit anatolike, ndersa e kunderta, une shikoj ? kohe pas kohe ? Anatolizim tej e pertej te Afroditit Pellazge. Por le te fillojme nga mythi dhe versionet e kunderta.
Kur Krónos me draprin e mprehte kastraton, eunukon (pret organet gjenitale) te jatin e vet Uranó, organet gjenitale i hedh ne det. Keto organe gjenitale zotash duke u vertitur ne uje formojne shkume. Mberrijne ne Kíthira dhe prej andej perfundojne ne Qipro, ku tashme prej atij pershtjellimi te shkumezuar nje mengjes ne brigjet e Qipros shfaqet kjo perendi me gjithe bukurine magjepse prej zotash dhe me gjithe madheshtine e saj.
Kudo ku shkel kemba e saj e bardhe, e fresket mbijne lule. E vetmja rrobe jane floket e dendura te verdha te saj. Atje e marrin Ores (nimphe) dhe pasi i vendosin nje kurore ne koke dhe nje varese te arte ne qafen e saj te bardhe, e cojne tek perendite e Olimpit te cilet mbeten te mrekulluar nga miresia dhe bukuria e saj (Hesidoti ?Theogonia?: rreshti 187-206 dhe hymni VI homerik ).
Sipas Decharme fillimi i relacionit se lindjes se perendeshes, ?nuk eshte treguesi I vetem, I dhenies se origjines aziatike te Afroditit?.
Tek Iliada ? thote Decharme ? Afroditi quhet Kúpris (lexo: Qípris) dhe banimi I saj tempulli I Páfo. Ne te njejten epoke ? shton Decharme ? adhurimi I Afroditit duket i vendosur ne Kíthira, stacion tregtar I fenikasve. Sipas deshmive te Herodotit, tempulli me I vjeter I Afroditit ishte ne Siri (Herodoti:).
Nga Kíthira, adhurimi I saj vendoset ne Lakonikí dhe ne pjesen tjeter te Greqise, thote Decharme, dhe arrin ne perfundimin qe ky mendim u vertetua nga shkenca e re qe njohu si te aferm Asiriakís Uránian Afroditin (Mílitta) me Sirianen (Derketó), me Araben Alilát, me Iranianen Anaítida dhe Skitikín Argímpasa .
Tek te gjithe keta popuj keto perendi relative ? ku supozohet bashke edhe
Afroditi Helen ? e kane prejardhjen nga Astárti Fenikase, dhe sikurse ajo shfaqin fekondimin dhe libidin erotik. Dhe mbyll Decharme me perfundimin: ?Afroditin qiellor e sollen ne Greqi, dhe ndaj kesaj asnje kundershtim, tregtia fenikase?.
Por le te analizojme me mire mythet helene dhe te themi mendimin e kundert.
Afroditi, eshte vajza e Uranós ne rradhe te pare. Eshte bashkeshortja e perendise se zjarrit Hfaístio (lexo: Iféstio). Tek Iliada bile konsiderohet vajza e Uranó dhe e Ditës.
Ne shumicen e vendeve te Greqise adhurohet ne majat e terreneve te larta. Ne Akrokórintho, ne malin Èrikos, Lárisen Argolike (Lárisa eshte toponim pellazg qe do te thote vend i ngritur, shih arvanitasen Ljártëza = vend ne ngritje), ne Knídho etj.
Freskia e mengjesit eshte nje nga dhuratat e saj. Kishte dashuruar dhe rremben Faéthonta, bir i `Hliou (lexo: Ìliu ) ose sipas te tjereve te Kéfalu (Avgerinós = ylli i mengjezit) dhe te Iús (Avgís = sapo zbardh dita, agim). Te gjitha keto i bene shume arkeologe me emer ta konsiderojne si perfaqesim te agimit te dites, sapo zbardh dita ?te imazhit me te bukur te natyres?, sikurse thote dhe Max Müller (Noun. Lecons sur la scince du language, v. II, faqja 96-97 perkthimi frengjisht nga Perrot dhe Harris).
Por le te ecim me tutje, me larg ne kohe per te pare qe kurre dhe ne asnje mundesi Afroditi ? bile as tek vitet klasike helene ? nuk ekzistoi perendesh e fekondimit sikurse drejtohen te ashtuquajturat tipet e lashta aziatike, ?Afroditet? fenikase. Ne Azi femra eshte perfaqesim I fekondimit, ndersa ne Greqi eshte mashkulli! (Nje perceptim qe mbijetoi nepermjet frazes proverbe arvanitase: ?Jo ara, po Fara? ).
Ne vitet Mikenase, Afroditi konsiderohet nëna ose motra e Dias, ose vajza e Dias dhe Diónis (shih ?Iliada? : G? , 374, E? , 348 dhe 370-1 ), ku sikurse thame do te thote e ndriteshme, me dite (rrenja Di- ).
Simbol I Afroditit eshte ajo qe sot eshte embleme e flamurit te botes islame:
gjysme-hena qe rrethon nje yll. Natyrisht, ndoshta gjysme-hena islame eshte thjesht rastesi me ate te Afroditit, por nuk perjashtohet mundesia qe frymezuesi te ishte nje heleno-adhurues I epokes me te veshtire per helenizmin per shkak te debimit brutal prej kristianizmit dhe veglave shteterore te Bizantit. Mos harrojme qe kur turqit u shfaqen per here te pare ne Azine e Vogel, Bizantinet I quajten ?Helenet e rinj? per frymen antikristiane te tyren. Gjithashtu emri ?Helen? atehere ishte me teper se nje sharje me se e ulet.
Ekziston nje sërë e tere monedhash dhe unazash qe paraqesin ate simbol te Afroditit qe nga Qipro deri ne Itali. Ne prezantimet mikenase, prezantohet simboli I Afroditit ne skene te cuditeshme te lindjes se perendise nga koka e nenes.
Ne vepren e Krisúlas Kardhará ?Lakedemóni?, Athine 1979 dhe ne kapitullin perkushtuar adhurimit te Afroditit ne Lakoni, analizohen keto prezantime dhe opinioni i shkrimtares eshte qe Afroditi adhurohej ne epoken mikenase si nëna e Dias dhe bile solli emer te ngjashem perderisa therritej Diwija dhe Diuja. Ne Thesproti dhe vecanerisht ne Dodon adhurohej si Dióni.
Kardhará supozon qe adhurimi i Afroditit (Diwija) dhe të Dia (Diwo, Diwei sipas shkrimit u soll ne Greqi rreth mijevjecarit te III nga te ardhurit Indoeuropiane ne Ballkan. Ne analizen qe Kardhará ben tek prezantimet eshte shume interesante dhe natyrisht thekson qe ?karakteri baze i kesaj perendie, sikurse edhe e Dias, ishte fillimisht qiellor. Me fjale te tjera, kryesisht perendi e drites se paster te dites, sikurse edhe Zeus?. Gjtihashtu thekson qe shfaqja e vecante e yllit qe rrethohet nga dy cepat e gjysme-henes, tek monedhat e Páfu dhe tek te tjerat per nder te Afroditit, vertetojne qe perendesha perfaqesonte yllin e shkelqyeshem te megjesit qe lajmeron ardhjen e dites.
Dhe me te vertete, te gjitha te dhenat tregojne qe Afroditi eshte perendi me se e vjeter, dhe krijese e paster pellazge.
Kemi shpjeguar filozofine e besimit te Pellazgeve, paraheleneve. Perendi te fekondimit dhe lulezimit te tokes kishin, dhe adhurimi ndaj saj ishte i shenjte dhe i sterlashte, mund te themi parafillestare, ku fillojne me Dhéa-Mitéra (Dhímitra), Persefóni dhe vazhdojne me Ermí ithifallik (ithyphallic) dhe Kavíria.
Afroditi asnjehere dhe ne asnje mundesi nuk ekzistoi si perendi e fekondimit sikurse jane eteronomet qe kane deshire te relativizojne mythologet.
Fjala e paster, mendimi i paster, kerkimet dhe vemendja konstante e paraardhesve tane te lashte, krijuan perendite, menjefjale elementet qe adhurohen sepse thjesht e meritojne te adhurohen per arsye konkrete qe kupton njeriu mendimtar i shendetshem.
Müller i afrohet realitetit kur thote qe Afroditi e lashte perfaqesonte ardhjen e dites. Kardhará afrohet akoma me teper duke thene qe Afroditi ishte ngritja ne perendi e yllit me te shndritshem. Te yllit, do te shtoja, me te mirepritur dhe shpresedhenes per njerezit e lashte, te yllit te ndritshem qe lajmeron fundin e nates se frikshme, te rrezikshme, te erret, te yllit qe lajmeron ardhjen e dites dhe lindjen e te ndritshmit diell qe shperndan driten, gezimin e tokes, te babait-diell qe jep jete Jetes.
Ja pra pse konsiderohet binjake Afroditi me Dias. Homeri e quan vajze te tij, por germimet tregojne qe dikur konsiderohej bashkeshorte e tij dhe shume me perpara nënë e tij. E natyrshme eshte. Prin Afroditi ne fillim dhe pas pak lind Dielli.
Vertete, mund te imagjinoje njeriu modern qe me elektricitetin ka kthyer naten ne dite, cfare mund te shprehte per njerezit e lashte fundi i nates dhe agimi? Cfare mund te shprehte ajo shenje qe vinte ne dukje se me ne fund mbaroi erresira dhe fillon drita, mbrenda se ciles ka rendesi dhe kuptim jeta e tij aq sa nuk ka ne hapesiren kohore ku erresira mbulon Token?
Por le te shohim ethymologjine e emrit te perendise me qellim qe ta vertetojme edhe prej andej. Te lashtet, duke shpjeguar mythin e lindjes se perendise nga shkuma e dallgeve, prejardhjen e emrit e ethymologojne mjaft gabim duke thene qe do te thote ajo e cila lind prej shkumave. Por edhe akoma me (u) te shkruhej emri i saj do te thoshte ajo qe zhytej ne shkume dhe jo ajo qe del, ajo qe lind!
Kete e mbeshtesin te gjithe arkeologet dhe kerkuesit e sotshem dhe asnje nuk pranon ate version ethymologjik. Decharme, packa se edhe ai e mbeshtet, nuk ndermerr nje version ethymologjik te tijin.
Anatolikologet natyrisht konsiderojne emrin e Afroditit korruptim te Astártit fenikas, perderisa me ate e relativizojne. Por eshte sinqerisht e cuditshme sepse as marrdhenie adhurimi, as glosologjikisht ndermjet Astártit dhe Afroditit evidentohet.
Astárti ishte perafersisht nje Iakvé fenikase, perendi per te gjitha punet. Astárti eshte perendi e tokes ne nje epoke, nënë dhe ushqimi i gjithckaje dhe me vone behet perendi qiellore gjithashtu nënë ose ndoshta fekondues i gjithckaje. Dhe ky ngaterrim me absurditetin naiv dhe konfuzion eshte akoma nje e dhene tjeter treguese qe konfirmon opinionin tim qe prej Pellazgeve moren ose huazuan perendite ose ndoshta idete e besimit popujt lindore, por me perceptimet e tyre metafizike i ngaterruan aq shume ku ne qofte se nuk ke njohuri te perceptimit te paster te besimit pellazg, nuk mund te gjesh ?Adrian?s clue? ne keto besime.
Ketu ekziston nje mashkull baba jetedhenes Dielli dhe nje femer nënë dhe ushqimdhenese Toka. Ky perceptim eshte me se i paster per nje mendje te qete. E shihni pra se si ngaterrohen gjerat ne Lindje dhe si mplekset ideja e gjenitorit te gjithckaje me kete diferencim dhe si katandiset ne llogjike pa krye dhe si keto dy perendi, te dyja keto elemente I mpleks dhe I relativizon.
Karakteristike e fisit qe u lind ne shkembinjte dhe malet e Ballkanit eshte MENDIMI I PASTER, te pakten ne jo gje tjeter.
Por le te kalojme ne shpjegimin ethymologjik te perendise se bukurise, e cila ne vitet e pas-Homerit behet DHE perendi e ndjenjes me te bukur njerezore: Dashurise ? Erotas.
Afr (Afër) = afër, prane ne arvanitase (shih Òfra tek Homeri ? e cila ka kryesisht rendesi kohore. Por arvanitsja Afrë, sikurse edhe greqishtja e re Kontá, ka rendesi edhe kohore edhe topike).
Afron = vjen me afër, dhe Dita. Keshtu Afrëdita = afër dita, dhe Afrondita = prane, afron dita, menjefjale drita. Thame qe adhurimet pellazge nuk u dekretuan pa arsye. Bile e kunderta.
Qe ky version ethymologjik eshte i drejte vertetohet jo vetem nga simboli i shenjte i perendise ne prezantimet e saj te sterlashta deri ne klasiket, qe eshte ylli me gjysme-hene, jo vetem nga kompozimi i dyte (Di- dhe Dita), jo vetem prej adhurimeve Mikenase dhe Dodonase te saj, jo vetem nga lidhja e saj me perendine diell (Dia), por akoma edhe nga te dhena si:
Ne Lakonik, qe sipas Decharme gjoja dhane per here te pare Fenikasit adhurimin e Afroditit, kemi: Riperteritje te mbreterise se Iraklidhón cdo 9 vjete. E njejta gje ndodh edhe ne Kreten e epokes Minoike kudo qe shkuan ?Dia-te Pellazge? (Odisea: T? ,177 ).
Menjfjale pas plotesimit te 8 vjeteve dhe mbi 9 vjetet ndodh riperteritja. Cila mund te jete domethenia e kesaj qe patjeter nuk i perket fantazise se nje monarku te urte, sepse fantazia e monarkut dhe ne pergjithesi e pushtetit vetem prej rruges se riperteritjes qe nuk kalon.
Kardhará, shume drejte ve ne dukje qe ?planeti Afroditi (Venusi) formon maksimumin e intesitetit se rrezatimit te tij ne kalimin cdo here te 8 vjeteve,ose cdo 9 vite, ne te cilin dhe behet me se asnjehere i shndritshem? (faqja 240 ). Dhe kjo natyrisht u observua prej te urteve pastore te lashte dhe u lidh me rigjenerimin dhe riperteritjen. Kjo gje nuk eshte pa lidhje me lutjet e te moshuarve Spartiane ndaj ?Afroditit Amvlogíra(plakje e ngadalte) ? :
?Anávale áno to gíras, o kalá Afrodita? (Anullohe ? ngadalsoe ardhjen e mplakjes, e dashur Afrodita) dhe adhurimi i saj si simbol i rinise shekullore dhe shendetit.
Por edhe ylli I shndritshem i Afroditit nuk sugjestionon specifiken e saj si
?Pasifáis? ( tere shkelqim, tere drite) ?
Kardhará per ethymologjine e Afroditit I referohet Hsúxio (lexo: Isíkio-Isíhio) ne baze te fjalorit te te cilit ?afríus tus ethéras?. Por ne qofte se prej andej ka ethymologjine kompozita e pare dhe e dyta nga Día = dite, e ndritshme, atehere emri i saj do te duhej te ishte Afrodía, nderkohe qe ne kete forme nuk e ndeshim askund.
E kunderta, e ndeshim me diminuiten prej kompozites se pare te emrit te saj ?Afró? ose ?Afreía?. Dhe sipas arvanitases-pellazges Afró do te thote prane, afër, ngjitur me mua, partneri/a im ? intimja, si perfundim ajo qe dashurojme dhe fleme bashke (shih shqip ?Afrueshme? ). Ja pra si arritem, nga nje keqshpjegim i mundshem tek relativiteti i perendise qe perfaqesonte lashtesisht te miren, bukurine, rinine e pa-mplakeshme, riperteritjen e bukurise dhe shendetit, por dhe forces ne perputhjen e saj me dashurine njerezore ? Èroten.
Dhe natyrisht Èrotas, kjo ndjenje e bukur njerezore, nuk mund te qendronte e paadhuruar e pa ngritur ne piedestalin e zotave prej paraheleneve. Por mendoj qe patjeter nuk kishte ate kuptim, nocion dhe permbajtje qe mori ne vitet klasike dhe pas-klasike Afroditi.
Per Pellazget ?Erotas? do te thoshte ?Èlksi? (terheqje, simpati). Do te thote ate force qe bashkon dy gjera te ndryshme, qe I fekondon dhe krijon nje te trete sikurse analizuam tek kozmogonia.
Urtesise se ketij observimi duhej te kalonin mijera vjete ta perceptojne dhe ta konfirmojne shkencetaret dhe filozofet e sotshem ne laboratoret eksperimental. Èrota sociale ka korrespondimin e saj ne krijesat e Babait-Diell dhe Nënës-Toke, tek njerezit.
Adhurimi pra i sterlashte ndaj Èrotas nuk ka elementet, nuk eshte adhurimi i pas kontaktit seksual, qe bile eshte i pavarur nga qellimi baze i Èrotas i cili eshte prodhimi i nje elementi te trete, lindja e nje elementi te trete.
Le te marrim nje shembull: Ne shoqerine e vjeter arvanitase lindja e meshkujve te shumte dhe te shendetshem ishte qellim i rendesishem deciziv. Erotas rrotullohet rreth shendetit dhe forces energjike te mashkullit dhe femres.
Mashkull ose femer e dobet dhe limfatik, semure, nuk ndjell Érota, nuk eshte bukur. Keshtu fjala ?Bukur? = i/e bukur, ne sensin e saj te plote do te thote ?me buke?, i forte, i shendetshem.
Fjala e ka prejardhjen nga fjala ?Buk? = bukë, buka (shih sipas Isíhion-Isíkion qipriotet dhe frigjet bukes i thone Békos, sot Bukiá ne greqisht kafshates etj.
Mbreti egjyptian Psammítikos, thote Herodoti B? 2 , duke dashur te gjeje se cili popull ishte me i vjeter mbi toke, c?beri: Mori dy femije te rastit te sapolindur dhe ia dha nje bariu qe ti ushqeje me urdherin qe te mos thote as edhe nje fjale para tyre.
Pas dy vjetesh, sikurse bariu iu conte per te ngrene, degjoi femijet ta therrisnin me fjalen ?Bekós?. Psammitikos pyet te urtit e tij dhe mesoi qe ?Bekós? i thone bukes ne frigjisht, gje qe do te thoshte qe Frigjianet ishin popull me i vjeter nga Egjyptianet, gje qe nuk mund ta imagjinonte mateodoksia Egjyptiane, e cila ndikoi deri ne nje fare grade edhe Herodotin.
Packa se menyra e Psammítikos mund te jete ose jo ideale per zbulimin e lashtesise se nje gjuhe, kemi faktin qe ne frigjisht bukes i thone ?Békos? dhe prej kesaj dalin keto interesante:
Fjala ?Bekós? shqiptohet ?bëk?. Duke i hequr -os shohim qe kjo fjale perputhet me arvanitasen ?buk?. Keshtu sic e kemi specifikuar, teoria pellazge shpjegon kete perputhje perderisa frigjianet konsiderohen fis pellazg qe banuan ne Azine e Vogel, ?Frigopellazget?. )
Ceshtja sociale ishte lindja e te forte, te shendetshem dhe energjik pjestare te fares.
Ne vitet e mevonshme Èrotas ka nje permbajtje tjeter ku dhe perseri i japin drejtim kushtet sociale. Erotas ?verdalloset?, permbushet dhe idealizohet si ndjenje njerzore me teper sesa si determinim socialo-biologjik dhe nevojshmeri.
Ne epoken moderne gjerat ndryshojne. Eshte epoka e ?llogjikes pa llogjike?. Erotas futet ne mikroskop. Sa me te madhe ta kesh miopine aq me mire shikon. Eshte perafersisht si uji ne mikroskop. Ne qofte se ke miopi e pi dhe te freskon. Ne qofte se ke shikim te mire dhe sheh prej cfare mikrobesh dhe krimbash perbehet ose vdes nga etja ose e zevendesone. Dhe shumica e zevendesojne Éroten.
Me fjalen ?Erota? ne vitet e sterlashta pellazge nenkuptonin terheqjen universale. Me vone, terheqjen seksuale te dy krijesave per prodhim. Me vone dhe ndjenjen ne menyre te vecante qe krijohet ndermjet dy heterofilon zakonisht. Me vone, ekskluzivisht veprimin seksual. Dhe fjalet apokaliptike.
Kur para 50 vjetesh njerezit thoshin ?Èrota? nenkuptonin kryesisht ndjenjen. Sot nenkuptojne veprimin seksual vetem, asnje lidhje bile me efektin baze ne vazhdim qe eshte riprodhimi i llojit. Shprehja ?bej érota? (prejardhje ang. ) do te thote procedoj ne veprim seksual. (Te mesuarit e nje gjuhe te huaj nuk perkufizohet atje ku te gjithe dime. Nepermjet saj na percohet dhe nje filozofi e percaktuar dhe ne qofte se ndonje dite zgjohemi te gjithe angleze ose amerikane nuk duhet t?ia dedikojme mrekullise, por gjumit tone shume te thelle.)
Prej momentit pra qe Afroditi behet dhe emerohet ?Afró? dhe ?Afreía?, do me thene intimja, e dashura etj. hapi tjeter eshte te lidhet me adhurimin e Èrotas qe relativisht me zhvillimet sociale mori dhe forma te ndryshme, por kurre Afroditi nuk u identifikua me Éroten dhe ky eshte argument i rendesishem per ata qe kerkojne prejardhjen anatolike te saj. Afroditi eshte nëna e érotes, nuk eshte i njejti Érotas.
Por bukuria dhe natyra riperteritese e planetit te Afroditit ka nje relativizem me bukurine e pranveres dhe riperteritjen e natyres pikerisht ne pranvere. Ja pra si linden mythet ku nderthurin Afroditin dhe Persefónin me Ádhon, ja pra pse u quajt Aprill muaji prej pellazgeve te Italise, te famshmit Etrusket.
Dhe perseri mythologet flasin per huazim te mythit te Ádhon nga Lindja e Mesme etj. Edhe Parthenogenesis (lindja e virgjer) qe ekziston tek kaq popuj (edhe ne fene kristiane) dhe lindja nga koka dhe mythi i Àdhon prej mendimit filozofik heleno-pellazg jane marre, sikurse edhe mythet per rilindjen e natyres qe e gjejme nga egjyptet e lashte deri dhe tek besimi kristian.
Por shihni atje, ata qe huazuan as qe perceptojne cfare do te thone sakte keto mythe. Nuk shpjegohen dhe as nuk arsyetohen atje mythet as ne minimum. Merrni mythin Helen te lindjes nga koka. Ketu Días gelltit Mendimin (Mítis) dhe prej kokes se tij del Urtesia. Cfare me llogjike, cfare me te bukur, cfare me poetike ne alegorine e tij?
Por kete myth edhe ne qofte se Pellazgu e percon tek Mesanatoliku (njeriu I Lindjes se Mesme) dhe akoma ne se ia shpjegon, nuk do te kalojne dy breza dhe nuk do te dije asgje, nuk do ti kete ngelur asgje pervec mythit te thate ? keshtu sikurse ka ngelur edhe tek ne fatkeqet neohelenet (greket e rinj) ku nga nevoja vume mythologjine mesim ne kopshte si perralla te halimas (cfare dreqin pasardhes greke jemi te te lavdishmeve te shenjte paraardhes) dhe konsideruam mythologjine hebraike (cifute) (Dhjata e Vjeter) si fakt te padiskutuar.
Atje pra, mythi ngelet relacion I thate dhe thelbi I tij fallcifikohet nga nje gjithashtu mijevjecare filozofi e kundert metafizike, me te vertete perralle ku disa lindin nga koka sepse keshtu do zakonisht ndonje perendi supreme. Rilind dikush keshtu, sepse do ndonje perendi supreme dhe e do jo per shume arsye por qe te vertetoi fuqine e tij. Ne ke kundershtare te tij? Po tek njerezit! Behet ndonje Parthenogenesis dhe legjendohet. Pse? Qe te mos merziten perendite me njerezit ose sepse konsiderohet veprim i shpifur, i urryer dashuria.
Afroditi - Aferdita
Thame pra qe shpjegohet si dhe pse u lidhen mythet e Afroditit me ata mythet e lashte te Dhímitres dhe te Persefónit dhe peripecine e Àdhoni. Dhe perseri theksoj qe me zhvillimin e civilizimit helen dhe me shfaqjen e filozofeve dhe te shume poeteve profesioniste
(te ashtuquajtura hymne Homerike, ku cuditerisht u quajten ?Homerike?, nuk kane asnje lidhje me Homerin dhe shpirtin homerik. Jane mediokritete te viteve greke, te pakten shumica e tyre. ) , urtesia e mytheve te vjetra harrohet dhe nuk kuptohet. Mythet klasike ose
pas-klasike kane nje doze te mjafte budallalliku dhe nuk mund te krahasohen aspak me te sterlashtat.
Sic thame, tek Etrusket, Afroditi therritet Apru, menjefjale Afró dhe besohet qe prej emrit te saj u emertua nga romaket muaji April ose ndoshta ekzistonte muaji Etrusk April qe kaloi edhe tek romaket.
Por prej Etruskeve, kjo perendi quhej edhe Turan qe do te thote ?zonjë? dhe eshte relative me greken Túrannos (lexo: Tírannos = shtypes, tiran, dinastik) ? ku edhe kjo me rradhe eshte relative ndaj fjales Filistinase qe do te thote ?Àrhon? ( = kryesori, i madhi, kreu), (Kardhará, faqja 229 ).
Dhe natyrisht, Filistinet ( gjendeshin ne Palestine, shume me perpara se te vijne atje Hebrenjte. Sipas te gjitha te dhenave eshte fis pellazg qe u vendos atje duke ikur prej Kretes, nga ku perpara kishte ardhur nga veri-perendimi i Ballkanit ? nje fis Ilire ishin Penéstet ose Peléstet. Vec te dhenave qe paraqesin shume shkencetare, theksoj edhe elementet filistine qe ndeshim ne mythologjine hebraike, ne me te njohuren si ?Dhjata e vjeter?ose ?Bibla? :
1) Marrjen e 10 rregullave te Moisiut, prej vet perendise, siper ne malin Siná. Kjo eshte element karakteristik i paster Minoik. Mínoas shkonte cdo 9 vjete siper ne malin Ìdi dhe atje ?merrte? ligjet e tij te drejte, direkt nga duart e Dias.
2) Kur zbriti Moisiu nga mali Siná, gjen popullin e tij ta kishte vene vet ne dyshim besimin e tij dhe te bente fli ne nje dem te arte, gjithashtu element Minoik.
3) Veshja e filistineve, sikurse peshkruhet ne Dhjaten e vjeter, ka lidhje me veshjen e Kretes.
4) Karakteri dhe mentaliteti i filistineve (therritja ne duel nga Goliath p.sh. ) jane tregues te mentalitetit pellazg. )
nuk ishin fis Simit I Lindjes se Mesme, por pellazg (relativ emrat Pelasgos-Philisteos) dhe sidoqofte, kaluan perceptimet heleno-pellazge per Adhónidos etj ne Mesopotami, shume, por shume me vone, nga krijim I tyre ketu.
Mendoj se fjala Turan do te thote ?lartmadheri? prej rrenjes Tur = kulle, keshtjelle, lartesi fillimisht.
Ne Arkadi adhurohej ? thote Kardhará, faqja 230 ? nga mijevjecari I dyte ,
?Erukíni Afroditi? qe do te thote Afroditi Shpetimtare, menjfjale ajo ajo qe na ruan, na shpeton. Mbiemri I saj, thote Kardhará, vjen nga U-ru-to Mikenase qe do te thote ruaju, shpetoj dhe sanskritja Warutar. Por ne arvanitase kemi Rúaj ose Rúanj dhe Ruajta, Ruajtur.
Ne vitet e mevoneshme te filleses se krijimit te mytheve theogonike, kemi mythe te rinj qe zakonisht e kane prejardhjen ose nga keq-shpjegimi ose nga arsye te tjera. Gjuha zhvillohet dhe shume fjale bien ne paperdorshmeri dhe behen te paspjegueshme. Ne epoken e Kikéronos, qe te shpjegohet kondicioni i paqes ndermjet Karhidonion dhe Romakeve u desh te therriteshin perkthyes ekspert. E njejta gje edhe per ligjet e Drákonta ne epoken e Lisía.
Do perpiqemi pra te shpjegojme mythin e theogonise Isiode per Afroditin.
Qe Afroditi emertohet vajze e Uranós (Qiellit) eshte dakord si perceptim me mythet e sterlashta dhe me realitetin. Ylli Afroditi gjendet ne hapesiren qiellore.
Mythet rreth lindjes prej shkumeve eshte rezultat i keq-shpjegimit te kompozites
se pare Àfr- .
Mythi e do perberien e perendise te shtyhet nga dallget dhe te ndaloi fillimisht ne Qíthira dhe pastaj ne Qipro. Atje ekzistojne tempuj per nder te perendise se Èrotas, qe mund te jene dhe fenikase sipas Decharme, dhe Afroditi pellzge te kete marre mjaft nga vulgarizmi anatolik.
Edhe sikur keshtu te jene gjerat. Atehere mund te flasim per anatolizim te Afroditit dhe jo per helenizim te ndonje perendie anatolike, perderisa parahistoria e saj eshte komplet ndryshe sikurse pame.
Fakt i padyshueshem eshte nje, qe ne ndonje epoke ? shume e mevoneshme e lindjes se adhurimit te yllit te shndritshem te Afroditit ? kete yll te perendizuar qe lajmeron lindjen e dites, u lidh me Èrotan per arsyet qe paraqitem. Prej ketij momenti dhe shume vite me vone krijohen mythet e rinj per Qíthiren dhe Qipron te cilin e banuan Arkadet.
Por le te shohim ethymologjine e Kípros dhe Kíthiren. Gjuhetaret lidhin emrin me metalin e bronxit qe nxirrte ishulli. Edhe sikur keshtu te jene gjerat, por nuk perjashtohet
para-ethymologjia nga helenet ? edhe para Homerit qe e therret Afroditin ?Kípris? dhe e di cfare nenkupton.
Kípro dhe Kíthira (Qípro dhe Qíthira) kane rrenje te perbashket QI- ne arvanitase dhe greke e vjeter qe do te thote me fekondu, te besh dashuri ? erota, ?Qío? .
Formuese e fjales greqisht ?ku-oforía? (lexo: qioforía), ég-kuos (lexo: éng-qios = me barre) etj. Por ne arvanitase ekzakt rrenja eshte folje! Si perendi pra e Èrotas, Afroditi, shkon ne dy ishuj ku ose para-ekzistonte adhurimi ndaj Èrotas ? te pakten, them, prej fenikasve ? ose lidhen emrat e tyre me perendine e Èrotas, perderisa qe te dy do te thone cilesi ose karakter erotik dhe kane rrenjen QI = me fekondu. Prej andej mythologet e sotshem relativizojne Afroditin me perendite aziatike te fekondimit.
Por sikurse thame, adhurimi i perendise ka nje zhvillim shume te percaktuar:
Nga perendi-zimi i bukurise, i gezimit, i shpreses qe jep ylli me i bukur i agimit qe lajmeron lindjen e djellit, behet binjake e Dias = Diell, perfaqeson pranveren dhe lidhet me Èroten pa u perputhur sepse Èrotas konsiderohet DJALE i Afroditit dhe asnjehere nuk u konsiderua perendi e fekondimit.
Ky eshte zhvillimi ne kohe dhe jo mbrapsht, ne te kunderten. Menjefjale nuk
para-adhurohet si perendi e fekondimit, pastaj e Èrotas, pastaj e pranveres, pastaj e paralajmerimit te lindjes se diellit, qe te supozojme edhe thjesht nga kurioziteti qe filloi adhurimi i saj nga Lindja ku ekzistonte gjithmone perendi shum-emershe dhe gjithmone e fekondimit dhe e Èrotas toke dhe qiell. Dhe sigurisht, as me fenikasen, as me hebraishten ose asiriakishten shpjegohet emri i Afroditit dhe i mbiemrave te saj.
Por le te vertetojme versionin tone ethymologjik te emrit te Afroditit edhe ndryshe. Me dominimin, ose pak para saj, te fese kristiane dhe debimit te eger te heleneve dhe te perendive te tyre, morali i rrepte antiseksual i fese kristiane nuk duronte aq me shume cfare tjeter, perendine e bukurise dhe te Èrotas. Páteret (prifterinjte) e shenjte te kishes fillestare kristiane vec ndryshimit te mytheve helene me qellim te krijonin antipati ndaj besimit helen, ndermoren edhe manovra te tjera. Keshtu, perfaqesuesin e se keqes, te plotpushtetshmin e ferrit, kryedjallin cuditerisht e quajten ?Eosfóro?. Por eosfóros quhet pikerisht ai yll i ndritshem qe sjell Èo, menjefjale agimin. Behet fjale per emertimin tjeter te planetit Afrodit. Keshtu pra, njohesit e se vertetes se lashte qe Afroditi per helenet e lashte do te thoshte AFRON-DITA = eosfóros, lidhen me koshience Afroditin ? dhe bukurine ? me ferrin dhe kryedjallin.
Sinqerisht duhet pak fantazi qe te sjellim ne mendjen tone jeten e stergjysherve tane te sterlashte, ku i sundonte nje frike e justifikueshme ndaj nates se erret, ku tashme kishin perendi-zuar diellin, ku si perfundim ishin te detyruar te zgjoheshin mjaft heret ngaqe detyrimisht flinin pak pas perendimit te diellit.
Nen keto kondita pritja e lindjes se diellit kishte nje peshe te vecante dhe nje dimension psikologjik te vecante, tutje deshires se adhurimit te ketyre njerezve dhe ritualit te pritjes se lindjes se diellit.
Menjfjale e kuptojme qe thirrja e gezuar dhe shpresedhenese e pastorit te urte, e usheheqesit ?Afrón Dita! ? dhe perseritja e saj nga turrma pas ketij lajmerimi ose ndoshta kercitjes se timpanit te lajmerimit, ishte dicka qe lidhej me gezimin e jetes, dinamiken, veprimin, driten. Dhe sigurisht e kunderta e erresires me fillesen e ndriteshme te dites, jusitfikon cudine e Müller qe agimi ekzistonte si imazhi me i bukur i natyres.
Ne epoken e Homerit, Afroditi shpreh tashme bukurine qe ndjell dhe ndez instikti erotik, dhe pervec gjithe ketyre shohim brenda pershkrimeve homerike futjen e saj te sterlashte arkaik dhe perputhjen e saj me bukurine e agimit dhe yllit te mengjesit.
Àris
Àris eshte perendia e urryer e luftes dhe e shkaterrimit, por dhe mbrojtes i arteve luftarake. Eshte glorifikimi i absurditetit njerezor qe udheheq shumicen e rasteve ne perplasje absurde dhe shkaterruese, menjefjale pa llogjike dhe arsye te drejte.
Eshte karakteristike qe asnje qytet ose qytet-shtet helene nuk kishte si shenjtor te nderuar Àrin, menjefjale asnje qytet helen nuk e njohu si krye-perendi te tij. Kete fakt e thekson vecanerisht Decharme (faqja 199 ) me qellim te arrije ne perfundimin se behet fjale per perendi barbare e futur ne Greqi nga veriu, nga fise barbare meqe edhe Thraket dhe Skithet ? sikurse edhe Romaket ? kishin perendine korresponduese te luftes.
Àri ndoshta mund te mos ekzistonte perendi e respektuar i ndonje qyteti dhe mbrojtes i ndonje fisi apo qyteti helen por ne te njejten kohe asnje qytet ose fis nuk e mohon ate. Ky pozicion i Àrit ne pantheun helen jo vetem qe shpjegohet me se miri, por ne te njejten kohe ve ne dukje edhe shpirtin e mrekullueshem, urtesine dhe inteligjencen e paraardhesve tane. Helenet e lashte nuk devijuan ne krijimin e botes idealiste dhe utopike, duke nxjerre nga mesi cfaredolloj realiteti te ashper, gje qe deri sot ndodh poshte disa ndikimeve.
Per helenet, lufta dhe shkaterrimi, cmenduria dhe absurditeti i njerezve qe udhehiqen ne zhdukjen e njeri-tjetrit pa arsye dhe shkak te drejte, eshte nje realitet. Nje realitet qe nuk mund ta mohojne dhe nuk duhet ta mohojne. Por as nuk e nderojne dhe as e adhurojne! I japin vleresimin e duhur dhe mjaft mire bile!
Ja pra pse Àris si perendi e Olimpit eshte gjithandej, ne te gjitha qytetet helene, por ne asnje nga to nuk eshte i nderuar dhe mbrojtes, askund nuk adhurohet, por gjithkund merret parasysh. Ja pra pse Àris shume here mposhtet dhe vecanerisht nga perendia e Urtesise, Athiná.
Ne se analizojme mythet rreth Àrit do te shohim deshiren e ketij populli luftarak per paqe. Ky popull ishte gjithmone i gatshem te nxjerre shpaten qe te mbroj disa vlera qe i gjykonte te pathyeshme, por gjithmone ishte i drejte ne konfrontimin e tij dhe gjithmone ekzistonte permasa e drejtesise ne perplasjet e tij. Do te surprizohemi ne se duke studiuar Greqine paraklasike shohim qe kundershtaret ndermjet njeri-tjetrit vendosnin qe me pare limitet e perplasjeve dhe askush nuk kishte pafytyresine ti thyente. Kjo ndodhte sikurse dihet edhe me ?helenet e fundit? arvanitasit, qe gjate sundimit osman luftonin me rregulla te paravendosura ose jepnin te famshmen ?Besë? dhe ndalonte perplasja per kohe te caktuar dhe ne vend te caktuar.
Keto vlera morale rane me luften e Peloponezit ku rendesia e madhe e saj nuk konsiston aq ne te qenurit shumevjecare dhe gjakderdhese, se sa ne ate qe pikerisht atehere rane perceptimet tradicionale helene dhe vlerat qe paracaktonin perplasjet e brendeshme. Menjefjale humbi Besa!
Àris pra, simbolizonte per helenet pikerisht ate qe donin t?i shmangeshin dhe sikurse thame do ta shohim kete ne mythet korresponduese ku Àris, sigurisht si i pavdekshem, kurre nuk vdes, nuk vritet ne ndonje lufte, por gjithmone mundet nga perendite e tjera (!) packa se eshte specifikuar si perendi e tmerrshme e luftes.
Dhe jo vetem nga perendite por Àri mundet edhe nga njerezit dhe jane me te vertete te vleresueshme keto dy elemente. Vecanerisht, Àris kurre nuk do te mund t?i perballoj perplasjet e tij me Athinán (Urtesine), edhe kur ekziston ndonje shprese serioze per fitoren e tij.
Aìas (lexo: Èas) e plagos dhe e detyron te iki duke uluritur dhe te fshehet ne Olimp, dhe Herkuli e mund ne duel.
Cilesite e Àrit jane absurditeti, cmenduria. Ne nje kohe qe perendite e tjera nderhyjne ne luftime per te marre anen e njerit nga te dy kundershtareve, ne luften e Trojes dhe ne te tjera, Àris kurre nuk del hapur, paster me anen e dikujt. Diku me njerin, diku me tjetrin dhe nuk njeh armiq apo miq, menjfjale eshte i pabese, eshte ?shumefytyresh? sikurse thote Homeri.
Si perfundim eshte cka nuk mund te jete dhe cka nuk mund t?i shmanget mentaliteti helen. Shoqeruesi i Àrit eshte Enuó (lexo: Enió) qe nuk e dime se cfare do te thote dhe Decharme supozon si te mundeshme qe emri I tij ka ardhur nga bertitja luftarake e heleneve, Èris, Deímos dhe Fóvos, perfaqesimi i tmerrit dhe frikes, sipas Decharme.
Me te gjitha keto elemente dime perafersisht cfare mund te thote emri i perendise Àri. Por para se te themi mendimin tone, le te shohim cfare thone kerkuesit e tjere.
Sipas Max Müller dhe Cox fjala ?Àris? sikurse dhe relativja latine Mars-tis, e kane prejardhjen nga rrenja sanskrite Mar- prej nga vjen edhe emri Marú, perendi e fortunes sipas Veddeve Indiane.
Marú, menjefjale furtuna, eshte ?perplasja? ose ?ferkimi? sipas Müller. Decharme e adopton kete version duke thene qe ly version ethymologjik ka mbeshtjellje simantike dhe alegorike, nga cfare tregojne mythet rreth Àrit. Keshtu pra, sipas te treve ketyre kerkuesve, Àris eshte perendi e furtunes fillimisht.
Realisht, Àris ka cilesite e furtunes, sepse sikurse ajo shkaterron gjithcka ne kalimin e saj, por problemi gjuhesor nuk e zgjidhen kerkuesit e mesiperm, sepse mundet qe Marú te quheshin perendite Vedde te furtunes, por cfare do te thote rrenja Mar- qe percakton keshtu edhe furtunen Vedde?
Kete do te na e shpjegoi nje gjuhe me e vjeter se gjuha sanskrite, arvanitase-pellzge.
Marrë (I Marrë ) ne arvanitase do te thote i cmendur. U marsúa ose marrúa = u cmend.
Keshtu pra, perendite Vedde te furutnes u emertuan Marú, sepse furtuna si i cmenduri,
i pa arsyeshmi, shkaterron dhe thyen cfaredo qe te gjendet perpara tij me menefregizem dhe pa gjykuar.
Menjefjale do te thoshim qe fjala Marú eshte mbiemer percaktues i furtunes,
Marruar = cmendur.
Ne Greqine e vjeter kemi perendi-zim te cmendurise dhe te absurditetit qe te con ne disarmoni, perplasje dhe lufte, shkaterrim dhe katastrofe me pershkrimin qe analizuam dhe me te vertete eshte e mrekulluesheme te perceptojme thelbin dhe permbajtjen e civilizimit te asokohe.
Ne arvanitase ekziston gjithashtu dhe fjala Mërí qe do te thote rrahje, zënie
(Do hash mëri = do hash dru). (Kjo fjale arvanitase Mëri, eshte e mundeshme te jete relative e fjales homerike ?Mínis?. Sikurse Mëni ? ne dialektin gege.
Fjala ?Mínis?, dorian ?Mánis? (greqishte e re ?Manía? ) krijoi problem tek gjuhetaret qe konsideruan jo te sigurt dhe te erret ethymologjine e saj (shih fjalorin Ethymologjik J.B. Hofman, te perkthyer ne greqisht nga Ant. Papanikoláu, Athine 1974 ). Per relativitetin e saj me fjalen arvanitase ?Mëri? ose ?Mëni? shih J. Vreto, S. Konda, J.G. Hahn. )
Por qendrojme ne bindjen qe fjala ?Àris? sikurse dhe fjala latine ?Mars? e kane prejardhjen nga rrenja Mar- qe do te thote i cmendur dhe qe ekziston fjale ekzakte ne arvanitase dhe me te njejtin kuptim.
Ekziston gjithashtu edhe mythi qe e do Àrin dashnor te Afroditit, te perendise se bukurise dhe te Èrotas. Nuk eshte i pashpjegueshem ky myth qe do te shprehi Èroten vicioze, ilegale dhe absurde (Afroditit eshte bshkeshorte legjitime e Iféstios). Se mos akoma edhe sot nuk themi ?Èrotas e cmendur ? Dashuri e cmendur? ?
Nje fare elementi te perbashket ndermjet cmendurise dhe èrotas nuk e zbuluan per here te pare njerezit e rinj.
Sikurse Athiná therritet ?Amítor?, menjfjale pa nënë sepse doli nga koka e Dias, pra ka vetem baba dhe jo nënë, keshtu edhe Àris therritet ?Apátor?, menjfjale pa baba.
`Hra (lexo: Ìra) e zuri duke i marre ere nje luleje te mrekullueshme ne zonen e Olenú, thote Ovídos. Ky version nuk ishte shume i njohur ne Greqine klasike, ku Àris duket si djale i Dìas dhe Ìras. Por patjeter qe Ovídos nuk e ka thene pa nje shkak dhe arsye.
Àris, sikurse shohim, nuk eshte perendi e realitetit fizik, natyror, por i realitetit social. Shpreh cmendurine, kapricon dhe karakterin argumentues te njeriut, ku ? edhe pse
shkaterrues ? leviz rroten e historise se njerezimit.
Ne shoqerine e Ovídos, nje shoqeri mjaft androkrate (shume burra) ? sikurse edhe homerikja dhe klasikja ? gruaja konsiderohet burim i se keqes dhe vuajtjes, kurse burri i se mires. Dhe Homeri, qe eshte i dashuruar me grate, e ve Días ti bertase Àrit me karakterin e tij kapricoz duke e krahasuar me nene e tij Ìra.
?Ke kapricon absurde dhe te pallogaritshme te mamas tende?, i thote. Por si ka mundesi qe Isíodos nuk e quajti ?Apátora? Àrin?
Prej lidhjes erotike ilegale te Àrit me Afroditin lind Armonia, gruaja e Kádhmos dhe tek shume rezulton nje pikpyetje qe nje ide e tille (armonia) te linde nga bukuria (Afroditi), por edhe nga cmenduria dhe absurditeti (Àri).
Por Armonia (Harmonia) pikerisht kjo gje do te thote: gershetimin e dy ose me shume gjerave te ndryshme ose komplet te kunderta, per krijimin e nje te trete te bukur dhe te pranueshme.
Dhe Harmonia eshte krej baze i civilizimit helen. Fjala armonia vjen nga rrenja ar- qe do te thote me bashku, me ngjite dy gjera te ndryshme. Shih ?Armós? ne greqisht.
Ne arvanitase ? ku vertetoj hipotezen e mesiperme ? ekziston folja Arnój ose Arnónjë sikurse edhe Arnë.
Àris, sikurse thame respektohet por nuk adhurohet. Cfare do te thote kjo? Do te thote qe stergjysherit tane nuk shmangeshin, sikurse ne sot, ne fabrikime utopike per te kaluar realitetin, sado I ashper ose jo I kendshem mund te ishte. Nuk krijuan bote fantastike ideale qe te shtypnin deshirat e tyre te parealizuara ose perfekte, enderrat e tyre.
Ishte nje popull ?i ftohte?, ?realist?, ?racional? ? Sigurisht qe jo, por sikurse thame edhe ne kapitujt e tjere, llogjika shoqerohej, bashka-ecte me poezine dhe arti kishte si udherrefyes llogjiken e natyres. ?Poezi? do te thote ?Ndertim? siper realitetit ekzistues dhe jo jashte tij. Dhe ketu do te duhet te themi qe ne poezine helene nga Homeri deri tek kenget e sotshme popullore (ne shumicen me prejardhje arvanitase) , kemi pikerisht ate qe sot e quajme ?surealizem?.
Menjefjale ndertim ? poezi mbi ekzistencen, mbi realen, ne menyre te tille qe
ndertim ? poezi te gjendet mbi realitetin, por jo pa baze, duke konfirmuar kapricon ose cmendurine e ndertuesit ? poet, por me nje lidhje te tille dialektike ndermjet realitetit dhe ndertimit ku pikerisht kjo lidhje dialektike dhe forma e saj te ndjell mrekullimin tek ai qe ndjenjat e saj do ta prekin.
Me sado pershkrime te bukura, fashinante, forme zotash ose njeriu edhe ne qofte se i jepen Àrit, ne thelb eshte absurditet dhe manjakeri e njerezve te vijne ne perplasje dhe vetshfarosjen e njeri-tjetrit ne fushen e betejes, gje qe sipas normes nuk eshte e pelqyeshme..