-
newentry.
User deleted
Gjuha latine ose latinishtja ėshtė njė gjuhė e lashtė indo-evropiane e cila fillimisht ėshtė folur nė rajonin romak tė quajtur Latium. Kjo gjuhė fitoi rėndėsi tė madhe si gjuha zyrtare e Perandorisė Romake. Gjithė gjuhėt romake e kanė origjinėn tek latinishtja dhe fjalė me prejardhje nga kjo gjuhė gjenden edhe sot nė gjuhėt moderne si anglishtja, italishtja, frėngjishtja, spanjishtja, rumanishtja, etj. Mendohet se 80% e fjalėve zyrtare tė gjuhės angleze rrjedhin nga gjuha latine. Pėr mė tepėr qė nė botėn perėndimore latinishtja vazhdon tė jetė gjuha ndėrkombėtare nė shkencė dhe politikė qė prej 1000 vjetėsh. Gjuha latine mbetet gjuha zyrtare e Kishės Katolike, ēka e bėn atė gjuhėn zyrtare tė Vatikanit.
Latinishtja bėn pjesė nė grupin e gjuhėve italike.
Pas lindjes dhe lulėzimit tė saj nė rrjedhėn e tė paktėn 2.200 vjetėve, latinishtja filloi ngadalė tė vdesė rreth qindvjeēarit tė XVI.
Teksti mė i vjetėr latin, qė ėshtė gjeturPara
Historia
Para ekspansionit e kulturės romake nė vendėt tė tjera tė Evropės, Latinishtja ishte flitur vetėm nė qytetin e Romės dhe nė rajonin e saj (Latium). Mė vonė zona e Gjuhės latine zgjeronte nė tėrė emprin romak. Bashkė mė Greqishtėn e lashtė Latinishtja ishte gjuha zyrtare nė shtetin e Romės antike. Latinshtja standarde ėshtė pėr tė dalluar nga Latinishtja e popullit. Kjo formė e gjuhės latine ishte (nėse tė shiqojmė gramatikėn) shumė mė e lehtė, se standardja. Sidomos ushtarėt e Romės (Legjionarėt) e kishin flitur kėtė Latnishtjen e popullit. Filologu gjerman Wilfried Stroh thotė, qė Gjuha standarde latine ishte vdekur bile pas disa shekujė pas Lindjen e Krishtit.[1]. Fakt ėshtė, qė konkurrenti mė i madh nė atė kohė kishte qend gjuha greke antike. Sidoqoftė Latinishtja ka qend Lingua Franca e Evropės nė atė kohė.
Normalisht gjuha latine ishte shkruar nė formėn scriptio continua, do mė thonė sė ndėr fjalevė nuk ka pasur donjė distancė. Shkronja tė vogla dhe shenja pikėsimė nuk ka pas. Kėshtu tekstėt latine janė shumė tė vėshtira pėr t'i lexuar.
Kėtu njė shembull nga Metarmofosėt e Ovidit (krijimi):
Shkrimi antik:
AVREAPRIMASATAESTAETASQVAEVINDICENVLLO
SPONTESVASINELEGEFIDEMRECTVMQVECOLEBAT
POENAMETVSQVEABERANTNECVERBAMINANTIAFIXO
AERELEGEBANTVRNECSVPPLEXTVRBATIMEBAT
IVDICISORASVISEDERANTSINEVINDICETVTI
NONDVMCAESASVISPEREGRINVMVTVISERETORBEM
MONTIBVSINLIQVIDASPINVSDESCENDERATVNDAS
NVLLAQVEMORTALESPRAETERSVALITORANORANT
NONDVMPRAECIPITESCINGEBANTOPPIDAFOSSAE
NONTVBADIRECTINONAERISCORNVAFLEXI
NONGALEAENONENSISERANTSINEMILITISVSV
MOLLIASECVRAEPERAGEBANTOTIAGENTES
Shkrimi nė ditėn e sotme:
Aurea prima sata est aetas, quae vindice nullo,
sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat.
poena metusque aberant nec verba minantia fixo
aere legebantur, nec supplex turba timebat
iudicis ora sui, sed erant sine vindice tuti.
nondum caesa suis, peregrinum ut viseret orbem,
montibus in liquidas pinus descenderat undas,
nullaque mortales praeter sua litora norant.
nondum praecipites cingebant oppida fossae,
non tuba directi, non aeris cornua flexi,
non galeae, non ensis erant: sine militis usu
mollia securae peragebant otia gentes.
Alfabeti latin apo alfabeti romak ėshtė alfabeti i gjuhės latine dhe gjuhės romake dhe alfabeti mė i pėrdorshėm nė tė gjithė nė botėn e sotme, alfabeti i gjuhės shqipe bazon nė ketė alfabet, ky alfabet ėshtė edhe alfabeti mė i shtrirė nė tė gjithė boten, ketė alfabet e pėrdorin edhe Gjuha Gjermane, Gjuha Angleze, Gjuha Portugalle, Gjuha Frėnge etj. gjuha.
Nga studimet e fundit dhe ky eshte nje fakt shume interesant eshte hedhur ne diskutim teza se te dy keto gjuhe, si greqishtja dhe latinishtja e kane prejardhjen nga ilirishtja dhe quhen ne kete sens si gjuhe bija. Ose te pakten linguistet mendojne se mbi bazen e shqipes mund te depertohet dhe kuptohet ndertimi i Latinishtes dhe Greqishtes
Themeluesi i etruskologjise moderne C.Buonamiēi ka thene: "ATA QE LUFTOJNE KUNDER PRANIMIT TE GJUHES ETRUSKE SI NJE GJUHE INDOEUROPIANE, VECANERISHT SI NJE GJUHE ILIRE, VEPROJNE NEN PUSHTETIN E NJE PARAGJYKIMI QE ME PAT MPOSHTUR EDHE MUA"
Per fat te keq librat e tij nuk jane ne shitje te lire, por vetem si prone e universiteteve ku edhe studiohen, sipas tij gjithashtu te vetmit ne Ballkan qe perdorin kete gjuhe te vjeter (Latinishten) jane Vllehet
Disa shprehje Latine
E pluribus unum ---> Nga shume vetem nje!
Extrema ratio ---> Argumenti i fundit
Fortuna cęca est ---> Fati eshte qorr!
Fiat lux ---> Le te jete drite!
Fictio ---> Fincion Rren
Dura lex sed lex ---> Ligji eshte i rrepte, por mbetet ligj!
Contra spem ---> Kunder (cdo) shprese.
Deo gratias! ---> Faleminderit Zot!
Dictum factum ---> U tha, u be!
De gustibus non est disputandum ---> Mbi shijet nuk diskutohe.