-
Etore.
User deleted
Homeri dhe epoka Zeusiane
Per Homerin , Herodoti shkruan se, qe Smirna e Azisё sё vogёl qyteti ku lindi(diku ne shek 9-8 para krishtit).Jetim qё nё moshё tё re nga tё dy prindёrit .Qe nxёnёsi i shkolles se Femit tё famshёm ku mėsoi artin e letrave dhe muzikės aty punoi dhe si mёsues .I ndoqёn mёsimet e Homerit jo vetёm fёmijёt por edhe tё riturit ,e midis tyre shumė tregtarė dashamirės tė artit .Ka tė ngjarė tė qenė ata qė i mundėsuan Homerit tė ri udhetimin nė tėrė qarkun Mesdhetar (Sot i gjithe qarku i deteve tė Mesdheut)_,ku asokohe jetonin sivėllezėrit e tij Pel-argё tё njejtё pёr nga : gjuha, traditat ,zakonet ,besimi.
Ai njohu ,pėrvetėsoi por dhe deklamoi nje thesar gojor tė pėrmasave fantastike njė univers artistik tė paanė qė, mė vonė do tė na e shtronte nė atė qe u quajt Sofra Homerike.Patėn fatin ta dėgjonin aedin shėtites jo vetėm ne Smirnė , por edhe nė Hititi,Egjipt,Libi,Spanjё , Etruri (Itali) , Iliri ,Epir , Maqedoni, Dodonё e kudo ku jetonin asokohe Pellazgёt Hyjnor.
Pa dyshim Homeri qe i pari memorizues hyjnor ,i tėrė atij thesari pellazgjik , qė ai e dėgjoi ,e preku dhe e shijoi ,si ai dhe asnjė tjetėr mė parė , tė cilin edhe e pėrcolli nėpėrmjet shpirtit te tij poetik ate pasuri hyjnore nė nje sofėr te magjishme ,qė per me tepėr do tė udhėprinte tė tėra filozofitė dhe krijitarinė artistike tė tė gjitha epokave ,qė pasuan . Kohet e mepastajme pa perjashtim e kurorezojne Homerin si Atin hyjnor te letėrsisė. E pėr ēudi kėtė fakt Homeri do ta parandjente tek himni qė Ai i drejtonte Apollit dh Artemises
.Kujtomėni nė tė ardhmen!
E nė qoftė se del midis njerezve ndonjė udhėtar fatkeq e ju pyet O cupa tė reja, kush ėshtė kėngėtari mė i kėndshėm midis atyre qė venė e vijnė nė kėtė ishull,ai qė ju ka dėfryer mė shumė?, -ju, duke dashur tė mirėn time ,tė mund ti pėrgjigjeni: Ėshtė njeriu i verbėr;banon nė ishullin malor tė Kios ;kėngėt e tij do tė jenė me tė lavdishmet nė shekujt qė do vijnė.
Ka shumė tė ngjarė qė tė tėrė kėto rrugėtime qė , ai nuk i reshti nė tėrė jetėn e tij tė kenė ndikuar nė lodhjen qė provon njeriu nė ēdo qelizė tė tij kur plaket. Lodhja i mori pergjithmonė sytė , si pėr tė kyēur nė tempullin hyjnor tė mendjes sė tij tė gjitha ato mrekulli qe, ai kish shkelur , pare e dėgjuar ,por qė ua pėrcolli kohrave me fjalėn e artė tė shpirtit tė tij hyjnor. Edhe nė pleqėri tė thellė, ai nuk reshti sė udhėtuari .Nė shtigjet e shkelura ,intuita e gjeniut sfidonte verbėrinė e tij .
Sprovat e jetės ia lehtėsuan rrugėt qė ai tė sfidonte verbėrinė nė moshė tė thyer e padėgjuar , e pabesuar , por e vėrtetė. Jo vetėm vepra , por edhe jeta e Homerit qe madhėshtore andaj Ai qe edhe i perzgjedhuri ndėr pelargėt , pse jo dhe nder hyjnorėt .Kėto e shndėrruan nė yll vezullues tė artit tė fjalės tė tė gjitha kohrave .
Toka e ishullit tė Ios kishte nderin ta pranonte dhe ti falte tė pashpėrblyerit dhe hyjnorit Homer, kur kandili i jetės sė tij do te fikej pėrgjithmonė , njė copė tokė pėr gjumim e pėrjetėsisė
Homeri ishte ylli vezullonjės, por dhe pėrjetėsuesi i epokės Zeusiane dhe i botėkuptimit Olimpik qė, pėr tu pranuar do ti qenė dashur shekuj (Shek 14-Shek 8 para krishtit) pėr tu kthyer nė njė besim tė padiskutueshėm ndėr bashkėkohėsit e qarkut mesdhetar tė pelargėve . Tanimė pranohet nga ta gjithė,se breza para Homerik kishin pėrfunduar me sukses qarkun eksplorues gati shekullor tė udhėprirė nga Herkuli nė udhėsinė : Siujdhesa e Haimit(Hemit)(Ballkani ),Eupropė ,Gjibrartar,Afrika e veriut,Arabi ,Indi e kthim . Gjithėpėrfshirja e nje bashkėsi tė stėrmadhe njerėzore , vendosja e njė ndėrlidhje tė shkėlqyer kulturor dhe njė pėrkim i ndėrsjelltė psikologjik , besimi dhe njohjeje e pa ndodhur ndonjėherė mė parė nė njė hapsirė kaq tė stėrmadhe njerėzish,racash ,kulturash e besimesh, krijoi mundėsi per njohjen mė tė thellė tė botės prej njeriut .
Njohja e botės nga herkulianėt (Shek14-12 para krishtit) nė atė stad tė zhvillimit tė tyre mendor e konceptual pėr jetėn dhe gjithėsinė qė i rrethonte shkonte deri nė imtėsi perceptimesh , por gjithmonė objektive dhe pėr mė tepėr ,pėr ēudi, tė sakta :
-Kaosi ,sipas te lashtėve pararendės qe lėnda magjike hyjnore nga e cila erdhi Gea qe lindi Uranin .Kaosi ishte sipas tyre vet plazma e jetes ,qe perfytyrohej si hapsire pakufijė ,e pėrjetshme dhe e pamundur per tu dalluar sy te thjeshtė .Prej Kaosit erdhi edhe Erosi si dėshira pėr tė ngjallur jetėn ,erdhi edhe Ereba (errėsira) dhe Nata, pastaj erdhėn Dita dhe Eteri . Tė gjitha kėto te kumtojnė perfytyrimin e parė tė sakt , edhe pse nė dukje primitiv , pėr historinė e lindjes sė planetit Blu plot jetė nė kėtė pjesė tė universit.
Kaosi
Hyjnitė Pellazge : Gea(Toka) >>Urani (ēifti i parė hyjnor)
Gea ( Tellus Ara Pacis)
Sipas Hesiodit Gea ėshtė pėrfytyrimi i tokės nė momentin e ngjizjes sė saj nga e padukshmja e kaosit dhe pas ketij momenti ajo do tė qe Mėmėmadhja e Krijimit tė planetit tonė(bazamenti i statujės sė Geas , unike nė llojin e vet , u gjet nė nėntokėn dhe ėshtė e ekspozuar nė hyrje tė Muzeut Arkeologjik tė Durrėsit) ;sė pari ajo lind djalin e saj Uranin ,njėherėsh Gea dhe Urani ,tė nxitur nga Erosi do tė mundėsonin genin jetėformues me njė llojshmėri mahniteėse shfaqesh ,pėr nga: Pėrmasat ,hapsirat ,madhėshtija dhe dinamizmi i tyre.Kėtu , pėr mendėsinė e tė lashtėve irealja dhe realja bashkėjetojnė nė njė harmoni tejet hyjnore .
Ndėrsa mendėsia Homeriane , tenton tė thellojė njohjen e kėtij universi hyjnor , ku nė njė pėrfytyrim brendasferik , gjithcka ėshtė e mundur ta takosh :-Qėnie hyjnore tė pavdekshme ,pėrbindėsha ,titanė ,titanida,ciklopė, njėqindkirėt ,apo hyjnitė e uji ,qė kishin zanafillėn te burimi (Kroni),rekeza,lumi,deti(Posejdoni) e deri tek oqeani i panė .Nė brendasferė do tė hasėsh shumėllojshmėrinė maramendėse tė luleve e tė drurėve dhe panumėrsinė e insekteve ,shpezėve e gjallesave .Pamedyshje do te hasesh edhe pėrsosmėrinė e krijimit tė kėtij universi njeriun, qė shfaqet si:hero,mbret ,si amazonė ,si grua e bukur ,si orakull e mėsonjės ,si bari ,si vreshtar , si bletėrritės , si farėhedhės apo si bukėpjekės , si shėrbėtor .Pėr tė gjitha kėto ,me tė drejtė, Gea (Toka ) vazhdonte tė adhururohej si kryehyjnesha e pjellorisė
Pra a nuk duken, tė gjitha kėto ,si njė pėrpjekja e re e Epokės homeriane pėr ta konfiguruar nė pėrmasa reale planetin blu tokėn, bukuroshen e universit?
Epoka parahomeriane kishte njohur e u qe falur hyjnive parazeusine :Kronit(Burimit dheReas(Retė);Koe(Koha) dhe Foeba (Drita );Tethi(Deti) dhe Oqeani . Vetėdija parahomeriane dėshmon interesin e Herkulianeve pėr ta eksploruar botėn .Zbulimet nė udhėsinė Pellazgjike drejt Sanskritisė qenė mahnitėse dhe transformuese.
Besimi te 12 pasadhesit e Kronit , me Zeusin si te gjithėpushtetshmin e jetės sė tyre do tė pėrbėnte dhe motivin e njohjes sė mė tejshme tė botės, qė atėhere pėrfshinte qarkut e stėrmadh Pellazgo Sanskrit me shumėllojmėrinė e jetės ,qė padyshim i kishte befasuar rishtazi.
U pėrgatit rėzimi i Konit nga dijetarėt e asaj kohe ,qe kishin kuptuar se mundėsit e njohjes qenė tė pa kufijta dhe njėherazi , ata do tė pėrpunonin pasuri qė ishte zbuluar ne tere keto hapsira te reja e te pa ana. Epokės sė re,asaj homeriane , i duhej te ndėrtonte njė besim tė ri , qė tė pranohej nga tė gjithė. Epokės Zeusiane do ti duhej tė pėrmbyste atė tė Kronionit Me ndihmėn edhe te Prometheun Zeusi pėrmbysi Kronin dhe e detyroi tė nxirrte nga barku tė vėllezėrit dhe motrat qė i mbante te ngujuar brenda vetes nga frika,se mos e pėrmbysnin sipas parathėnies sė orakujve . .Zeusi e ndau pushtetin hyjnor me vellezerit e tij Poseidon dhe Hadhes Gjenerata e re e 12 Hyjnive te prira nga Zeusi ,pasi mundėn e ngujuan Titanėt ne Etna , kishin zgjedhur si seline e tyre malin e Olimpit .Pėr kėtė arėsye u quajtėn hyjnitė e Olimpit ose Olimpikėt . Te 12 tėt janė : Tre vellezerit qė ndanė pushtetin e Kronosit:1.Zeusi,2.Posejdoni,3.Hadhes(Ha Dhe Si); dhe4.Hestia(Heshtja).5.Hera6.Aresi,7.Atena,8.Apolo ni,9.Afrodita,10.Hermes11,Artemisa,12.Hefesti. Zeus
Zeusi (Kryehyjnia e Olimpit )
Pėr homerianėt padyshim Zeusi ėshtė ylli vezullues , qėndėrzuesi i sistemit tė dijeve,mendėsive ,ligjėsive ,aspiratave me tė cilat ata mundėsuan qytetėrimin e sotėm modern .Kryehyjnia e pellazgeve dhe e akejve , i biri i Kronit dhe i Reas,me i pushtetshmi ndėr hyjni dhe njerez,e kish seline me te gjithe qielloret ne malin e Olimpit.
Zot i dukurive qiellore : i gjithėpushtetshmi ,zėlėshuesi ,gjėmimtari,bubulluesi, rrufeshgjetusi kishte vėrtet arsye pse te adhurohej e tė pranohej prej tė gjithėve nė qiell e nė Tokė si kryehyjni
Tė lashtėt besonin se, Zeusi u dha njerėzve ,ligjet ,modelin e pushtetit mbretėror, atė tė organizimit tė familjes dhe tė shoqerisė e tė qyteteve shtet ,Kjo qe edhe arėsyeja pse e pranonin pa kundėrshti ndėshkimin e tij pėr kėdo qė shkelte rregullat , hyjni a njeri qoftė.
Zeusi pėr vete zgjodhi fronin e OLIMPIT ,Poseidoni mbreteroi ujrat e detin , dhe Hadhesi nėntokėn.Zeusi me gjithe hyjnit pėrballuan gjigandėt te cilėt u ndrynė nė thellėsi te malit Etna ,qė here pas here i dėrgojne mbidheut ankthin e drithėrimat e tyre si llavė e tėrrmete.
Pėr te siguruar gjithepushtetin e Zeusit , orakujt e kohės u kujdesen qė njerėzit ta pranonin pa kundėrshti si hyjninė linjėformuese e panteonit hyjnor ,gjysem hyjnive ,heronjve ,si dhe tė tėra krijesave , si nje kryezot tė brendasferės sė dukurive dhe kryefjalė te dijeve qė pėrmbyllnin kufijtė e njohjes sė Epokės homeriane (shek 12.-shek 4 para krishtit).
Lidhjet gjenetike qene sekreti i ligjėrimit te kesaj dėshire tė mahnitshme pėr tu qytetėruar , qė pa kundershti do ta realizonin me figurėn e Zeusit .Kėtė fakt mund ta vemė re ne tė dyja linjat.
(Linja hyjnore) Lidhja e Zeusit : me Herėn e bėri at te Aresit,Hebės dhe Efestit;lidhja me Leton(Letonėn) e beri at tė Apolonit dhe te Artemisės;lidhja me Demetrėn e bėri at tė Persefonit;lidhja me Dionėn e bėri at te Afroditės;lidhja me Temidėn (Themėn) e bėri at tė Orėve dhe Mojrave(fatet), lidhja me Maia (loja)e bėri at tė Hermesit,pjellė e mendimit te tij qe Atena .
(Linja Njerezore) Ne lidhjet me te vdekshmet Zeusi qe :at i Herkulit me Alkmenėn, at i Dionisit me Semelėn , at i Amfionit dhe Zethit me Antiopėn, at i Arkės me Kallistėn,at i Perseut me Danaen, at i Aeakut ( at i Peleu) me Aeginėn; at i Dardanit,Harmonisė, Lasit me Elekrėn; at i Minosit,Radamantit e Sarpedonit me Europėn, at i Epafit me Ion; at i Sarpedonit me Laodaminėn, at i Doskureve (Polydeuk- Castor ) me Ledėn, at i Argut dhe Pelazgut me Niobėn, at i Tantalit me Animfėn , at i Lakadaemonit me Taygetėn.etj
Njohja e origjinės dhe e identitit hyjnor qe ,pėr mendimin tim, rruga mė e sukseshme pėr tė harmonizuar e ndėrgjegjėsuar instiktivitetin e shpirtit njerėzor tė epokės. Me artin e fjalės tė shfaqur si ep,si kėngė ,si dramė ,si tragjedi apo si komedi nė amfiteatrot tė ndėrtuara ekas pėr kėtė qellim kudo ,nė kėtė hapsirė gjigande ishte mėnyra mė e sukseshme nė krijimin e vlerave tė padikutueshem morale ,juridike ,shoqerore dhe ndėrgjegjėsuese e mbarė bashkėkohėsve aq , sa kapacitetet vendebajtėse tė tyre si ritual qė pėrsėritij nė ēdo shfaqje..Nė kėtė kuptim botėkuptimi homerian nuk mund tė jene kurrėsesi nje forme njohjeje foshnjore , por nje perpjekje e dėshire e homerianėve , per zhvillim qytetėrues .duke na i hipotetikuar kėto vlera tek kryeveprat e letersisė Iliada dhe Odiseja .
Vlera e pa diskutueshme e tyre do te qe besimi homerian ,qe na shfaqet si adhurim ,blatim ,sakrificė dhe pėrunjėsi ndaj tė hyjnishmes.Besimi dhe adhurimi i hyjnores nė kėtė rast do kuptur si dėshirė zhvilluese ,si reze te njohjes te dala nga nje qender qe kanė si shenjė deshirėn tė eksplorojnė gjithėsinė perreth , mundesi qė iu shfaq Homerit .Nė harmoni tė papėrsėritshme Homeri dhe Zeusi do tė udhėtojnė drejt perjetėsisė, si gjenerues tė hapsirave tė pakufijėta tė artit tė fjalės. Ata jana vete Madhėshtia nė universin letrar..
Edited by Etore - 12/2/2010, 10:28.