-
nelka_ko.
User deleted
AUTORĖT
PĖRFUNDIME
Historia e abetareve ėshtė e lidhur ngusht me historinė e shkollės kombėtare shqiptare. Abetarja ėshtė teksti i parė mėsimor shqip. Numėron 156 vjet qė nga botimi i parė. Me dhjetėra janė botimet e saj, me dhjetėra dhe autorėt. Ajo krijoi mundėsinė e zhvillimit tė arsimit shqip nė shkollė dhe njėkohėsisht u hapi rrugėn teksteve tė tjera shkollore. Gjatė punimit tonė jemi pėrpjekur ta pasqyrojmė gjerė kėtė rrugė prej mė se njė shekulli e gjysmė.
Siē ėshtė vėnė re, abetarja shqipe ka pasur njė shtrirje tė gjerė gjeografike nė disa drejtime :
- Pėrsa i pėrket vendeve tė botimit, ajo ėshtė shtypur jashtė vendit dhe brenda territorit tėe shtetit tė pavarur shqiptar: nė Bukuresht, Sofje, Stamboll, Athinė, Napoli, Manastir, Bruksel, Paris, Worēester, Kajro, Aleksandri, Shkodėr, Tiranė, Prizren, Prishtinė,Korēė, Vlorė, Shkup etj.
- Pėrsa i pėrket vendeve tė pėrdorimit: ėshtė pėrdorur nė tėrė trevat shqiptare, nė diasporėn e vjetėr dhe tė re shqiptare.
Roli i abetareve ka qenė shumė i madh nė historinė e arsimit shqiptar. Nxėnėsit shqiptarė, duke pėrvetėsuar lexim- shkrimin shqip u bėnė tė vetėdijshėm pėr vlerat e gjuhės sonė amtare. Duke mėsuar tė shkruajnė dhe tė lexojnė nė kėtė gjuhė ata u njohėn me historinė e kombit. Abetarja ndihmoi nė ngritjen e ndėrgjegjes kombėtare tė shqiptarėve, vuri pragun nė mes tė shkollės shqipe dhe shkollave tė huaja.
Qė nga dita qė u botua "Ėvetari" i parė, mė 1844, nga N. Veqilharxhi, ky tekst erdhi vazhdimisht duke u pėrsosur dhe duke iu pėrshtatur veēorive tė gjuhės shqipe. Ai ndoqi hap pas hapi risitė qė u shėnuan nė fushėn e metodave tė lexim- shkrimit. Metodat e mėsimit tė lexim- shkrimit tė pėrdorura, qė nga ato sintetike deri nė vitet e para tė shekullit XX, ato analitike e analitiko- sintetike qė nga fillimet e kėtij shekulli deri nė vitet '80 dhe sė fundi metoda mikste me fillimin e viteve '90, u shfrytėzuan me mjeshtri nga didaktėt shqiptarė, duke dhėnė njėkohėsisht njė ndihmesė tė ēmuar nė historinė e arsimit fillor dhe, nė veēanti, pėr pėrvetėsimin e gjuhės amtare tė shkruar.
Jemi pėrpjekur t'i pasqyrojmė kontaktet qė kemi pasur me lėvizjet pedagogjike botėrore tė kėsaj fushe si dhe literaturėn pėrkatėse, jemi pėrpjekur qė tė pasqyrojmė ndihmesėn origjinale, duke nxjerrė nė pah dhe tiparet e veēoritė dalluese tė didaktėve tanė nė fushėn e hartimit dhe tė botimit tė abetareve shqipe. Duhet theksuar se didaktika jonė ka marrė, sa herė qė e ka ndjerė tė nevojshme, edhe nga teknikat e huaja tė mėsimdhėnies dhe nga progresi i madh teknik i realizuar herė pas here, duke e ēuar kėshtu shkollėn shqiptare drejt niveleve tė pėrparuara evropiane. Siē shihet nė punim, metodistėt shqiptarė qė prej kohėsh e kanė ndjerė nevojėn e zhvillimit tė eksperimetimeve, qoftė pėr rrugėt dhe mjetet qė duheshin pėrdorur pėr mėsimin e lexim- shkrimit, qoftė pėr ngarkesėn normale qė duhet tė kishin nxėnėsit 6- 7 vjeēarė, qoftė pėr nivelin e njohurive, shkathtėsive dhe shprehive qė duhej tė fitonin ata. Nė kėtė aspekt jemi pėrpjekur tė trajtojmė rolin e abetareve shqipe nė historinė e arsimit kombėtar.
E shohim tė arsyeshme tė theksojmė se abetaret tona, nė ēfarėdo forme qė janė paraqitur a botuar, si tekste tė mirėfillta apo si njė fletushkė, gjithnjė kanė pasur karakter funksional. Nė kėtė pikėpamje ato kanė ardhur gjithnjė duke u pasuruar dhe pėrsosur, duke dhėnė kėshtu njė ndihmesė nė historinė e kulturės shqiptare. Me pėrmbajtjen e tyre, ato gjithnjė kanė shėrbyer jo vetėm si mjete pėr t'i aftėsuar nxėnėsit pėr tė lexuar dhe shkruar gjuhėn shqipe, por edhe si mjete tė fuqishme edukimi. Me paraqitjen e tyre figurative ato kanė shėrbyer edhe si mjete tė fuqishme pėr edukimin etik, estetik dhe artistik tė fėmijėve nė kėtė etapė tė parė tė shkollimit tė tyre. Jemi pėrpjekur t'i evidentojmė kėto anė me qėllim qė kjo munografi tė shėrbejė edhe pėr mėsuesit, nė punėn e tyre tė pėrditshme.
Njė pėrfundim tjetėr i rėndėsishėm qė jemi pėrpjekur tė evidentojmė nė kėtė monografi, ėshtė roli qė kanė luajtur abetaret nė unifikimin e gjuhės sė pėrbashkėt, nė hedhjen e bazave tė gjuhės letrare. Duke e parė formimin e nxėnėsve nga ky kėnd vėshtrimi, jemi pėrpjekur ta ndjekim kėtė nė linjė vertikale, pra kemi pasur parasysh dhe kemi konsultuar tekste mėsimore tė shkollės fillore, si tė gjuhės shqipe, tė leximit dhe leximit letrar..